Ταξίδι στην άγνωστη νότια ενδοχώρα της Σερβίας

Μία βαλκανική terra incognita βγαλμένη από άλλη εποχή
Φθάνοντας στα σύνορα Σερβίας-Βόρειας Μακεδονίας, λίγα πράγματα

τραβούν το ενδιαφέρον πέρα από τις ουρές αυτοκινήτων που περιμένουν να διασχίσουν τα σύνορα μόνο και μόνο για λίγα βιαστικά ψώνια ή φθηνότερα καύσιμα. Το τοπίο με ελάχιστες αποκλίσεις είναι ένα χαρακτηριστικό βαλκανικό βουκολικό τοπίο -η κοιλάδα του Πρέσεβο εν προκειμένω- που κάθε χειμώνα καλύπτεται από μελαγχολικά γκρίζα σύννεφα που δημιουργούν την εικόνα ενός βουβού τοπίου που αραιά αραιά γεμίζει με μικρά χωριά και λεπτούς μιναρέδες σχεδόν σε κάθε σημείο του ορίζοντα.

Μετά από αναμονή σχεδόν μιας ώρας και χωρίς καμία ελεύθερη πρόσβαση στο ίντερνετ, περνάμε επιτέλους τα σερβικά σύνορα με προορισμό το Νόβι Πάζαρ -Yeni Pazar στα τουρκικά ή Νέο Παζάρι στα ελληνικά – στο νοτιοδυτικό κομμάτι της χώρας. Χωμένο, σφηνωμένο για την ακρίβεια, σε ένα εθνοτικά καυτό τριεθνές μεταξύ Μαυροβουνίου, Κοσόβου και Σερβίας, το Νόβι Πάζαρ προφανώς και δεν είναι το μέρος που θα τρέξει κάποιος να επισκεφθεί με το που πατήσει το πόδι του στη Σερβία. Με απόσταση τουλάχιστον εφτά ωρών -μπορεί και πολύ περισσότερο – από τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία, ο επίδοξος επισκέπτης πρέπει να κάνει ουσιαστικά μια ημικυκλική διαδρομή παρακάμπτοντας το Κόσοβο και διασχίζοντας τον άγριο σερβικό νότο μέσα από ξεχασμένα χωριά, ατελείωτες πεδιάδες στο πουθενά και απότομους ορεινούς δρόμους μέσα στις πλαγιές της οροσειράς της Ράσκα, την Παλιά Σερβία, όπως προτιμούν να λένε οι Σέρβοι.

Γεμάτο βυζαντινογοτθικές εκκλησίες που χρονολογούνται στον 14ο αιώνα και νεο-οθωμανικά τζαμιά, πάντρεμα δύο τελείως διαφορετικών ρευμάτων, τάσεων και νοοτροπιών, το νοτιοδυτικό κομμάτι της Σερβίας είναι μια πραγματική βαλκανική terra incognita. Σοβιετικού τύπου μπλοκ αφημένα στη φθορά του χρόνου, απομεινάρια της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας, ιστορικά σερβορθόδοξα μοναστήρια και μεσαιωνικά νεκροταφεία χωμένα σε καταπράσινα άγρια δάση μαζί με σκορπισμένα ξεχασμένα μουσουλμανικά χωριά σε άγονα οροπέδια συνθέτουν ένα σκηνικό που περισσότερα ερωτήματα γεννά παρά δίνει απαντήσεις.

Οδηγώντας για ώρες μέσα από τα καταθλιπτικά οροπέδια, τις απότομες στροφές της Ράσκα και τις ατέλειωτες πεδιάδες του σερβικού νότου ανάμεσα σε ξεχασμένα χωριά και μικρές πόλεις που βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης, καταλαβαίνεις αμέσως πως εδώ είσαι πια στα βαθιά Βαλκάνια, εδώ που ο δυτικός εκσυγχρονισμός συναντά μία ανθεκτική στο χρόνο ανατολή. Βέβαια, αυτό το αλλόκοτο πάντρεμα Ανατολής και Δύσης, που δεν σταματά να γοητεύει, γίνεται αμέσως αντιληπτό στα αδιάκριτα βλέμματα που μοιάζουν καρφωμένα κάθε φορά που σταματάμε για λίγες προμήθειες σε κάποιο τοπικό μαγαζί. Ποιος ξέρει άραγε ποτέ ήταν η τελευταία φορά που ξένη ρόδα εμφανίστηκε στην άσφαλτο ενός χωριού στα νότια της Σερβίας που στην καλύτερη των περιπτώσεων μπορεί να απέχει τουλάχιστον δώδεκα ώρες από το Βελιγράδι;

Με τέτοιου είδους ερωτήματα στο μυαλό και ζαλισμένοι, πότε από τις απανωτές στροφές στις πλαγιές και πότε από την ατέλειωτη ευθεία, φθάνουμε στο Νόβι Πάζαρ. Πρωτεύουσα της επαρχίας Σαντζάκ της Σερβίας, πολύ κοντά στο Κόσοβο και σχεδόν αμιγώς μουσουλμανικό, το Νόβι Πάζαρ μοιάζει περισσότερο με πόλη από τα βάθη της Τουρκίας, πάρα με πόλη που βρίσκεται στην Ευρώπη. Έστω με την γεωγραφική έννοια του όρου. Μπαίνοντας στην πόλη που μοιάζει σταματημένη στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι πανταχού παρούσες διαφημίσεις τουρκικών κατασκευαστικών, τα ανατολίτικα καφενεία και τα διάσπαρτα θρησκευτικά σχολεία σε κάνουν αμέσως να καταλάβεις αυτόματα πως η περιοχή έχει μία διαφορετική ταυτότητα.

Χιτζάμπ και μαντήλες παντού σε κάθε δυνατή απόχρωση και συνδυασμό δίνουν μία διαφορετική αίσθηση ανατολίτικου εξωτισμού μέσα σε μία γενικότερη εικόνα εγκατάλειψης και υποβάθμισης. Μέσα στα δαιδαλώδη σοκάκια των μαχαλάδων που κατά ένα παράδοξο τρόπο βρίσκονται ακριβώς δίπλα σε μεγάλους δρόμους, το μόνο που βλέπεις είναι ψηλούς μαντρότοιχους και μικρά συνοικιακά τεμένη μονίμως ανοιχτά, ενώ διάσπαρτα νεκροταφεία με μαρμάρινα μονόστηλα δίπλα σε γειτονιές προδίδουν το αιματηρό πρόσφατο παρελθόν που, αν και τόσο πρόσφατο, μοιάζει τόσο μακρινό.

Σε μικρή απόσταση από αυτήν τη διαφορετική για τα ελληνικά μάτια εικόνα, βρίσκεται το ήσυχο κέντρο της πόλης. Μικρά ετοιμόρροπα μαγαζιά που χρονολογούνται από την Οθωμανική Εποχή με κομμουνιστικά μπλοκ στο βάθος, πουλούν λίγα τουριστικά, καφέ, τσάι, ξηρούς καρπούς και γλυκά, ενώ κατεξοχήν street food, ποιο άλλο; Το ντονέρ. Όπως μας έχουν πει, το Νόβι Πάζαρ φημίζεται για το τσάι του -διόλου αξιοπερίεργο κρίνοντας από τον περίγυρο- και όπου και να καθίσεις, ένα φλιτζάνι τσάι αξίζει μία δοκιμή. Κι έτσι είναι. Μία κούπα ζεστό αρωματιστό τσάι βαλκανο-ανατολής με την ηχηρή συνοδεία των βραδινών μουσουλμανικών προσευχών σηματοδοτεί το τέλος μίας μέρας γεμάτης νέες εικόνες, σκέψεις και ανθρώπους.

Πηγή