Φανοί: Tο αποκριάτικο ξεφάντωμα της Κοζάνης με τα σκωπτικά τραγούδια

Κάθε χρόνο μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου, όλη η Ελλάδα βάφεται και ντύνεται για το τρελό ξεφάντωμα της Αποκριάς. Όπως και με άλλα έθιμα

της χώρας, έτσι και το ελληνικό καρναβάλι ξεχωρίζει για την ευρηματικότητά του και την αστείρευτη διασκεδαστική διάθεσή με την οποία γεμίζει μικρούς και μεγάλους.

Σε κάποιες περιοχές της χώρας, όμως, τα καρναβάλια έχουν μία ιδιαίτερη ταυτότητα και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του τόπου. Μία τέτοια περίπτωση είναι και η κοζανίτικη Αποκριά με το ιδιαίτερο έθιμο των Φανών.

Με ρίζες που χάνονται στο πέρασμα των αιώνων οι Φανοί της Κοζάνης είναι ένα «καυτό» καρναβαλικό ξεφάντωμα με ατέλειωτο χορό, φαγητό και ποτό στους δρόμους της πόλης μέχρι τα ξημερώματα. Και όταν λέμε καυτό, το εννοούμε. Σε πολλές γωνιές της πόλης οι κάτοικοι μαζεύουν ξύλα και διάφορες πρώτες ύλες και στήνουν από νωρίς το απόγευμα φωτιές όπου γύρω από αυτές ξετυλίγεται το αποκριάτικο ξεφάντωμα. Έπειτα, οι φωτιές ανάβουν και ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους και πηγαίνει από φωτιά σε φωτιά, για να απολαύσει το καρναβαλικό ξεφάντωμα.

Άλλωστε, Φανός σημαίνει φανερός. Φωτεινός. Μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, οι φωτιές συμβολίζουν τον εξαγνισμό, την αρχή του καινούριου. Από λαογραφικής άποψης, οι κοζανίτικοι Φανοί μοιάζουν πολύ με τα αρχαία Σατουρνάλια, τις ρωμαϊκές γιορτές προς τιμήν του Διονύσου που πραγματοποιούνταν πάνω κάτω την ίδια εποχή στα αρχαία χρόνια. Κατά άλλους, αποτελούν απλώς συνέχεια παλιών βαλκανικών παραδόσεων που επιβίωσαν στην περιοχή στο περασμα των αιώνων. Ό, τι και να ισχύει, οι Φανοί της Κοζάνης δεν παύουν να είναι ένα από τα μοναδικά αποκριάτικα γλέντια στην Ελλάδα.

Οι Φανοί της Κοζάνης δεν είναι απλώς τυχαίες φωτιές στην μέση του δρόμου. Κάθε Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, οι υπεύθυνοι του κάθε Φανού αναλαμβάνουν την διοργάνωση του δρώμενου στην γειτονιά τους. Διακόσμηση, ξύλα, μουσική και οτιδήποτε κρίνεται απαραίτητο για μια γεμάτη ξεφάντωμα βραδιά περνάει πρώτα από την τελική γνώμη του υπεύθυνου. Άλλωστε, η συνταγή για ένα επιτυχημένο δρώμενο είναι η καλή διάθεση, η οργανωτικότητα και η εθελοντική προσφορά. Χωρίς αυτά, σίγουρα, η αξέχαστη αποκριάτικη διάθεση δεν είναι η ίδια.

Μασκαράδες και μη. Οικογένειες και ζευγάρια. Όλες οι ηλικίες γυρνάνε στους δρόμους της πόλης συναντώντας γνωστούς και πηγαίνοντας από γειτονιά σε γειτονιά σε προκαθορισμένα σημεία και σταυροδρόμια, για να ξεδώσουν και να διασκεδάσουν το βράδυ της Αποκριάς. Τα σημεία των Φανών είναι γνωστά εκ των προτέρων και δεν δημιουργούνται τυχαία πάνω στην διασκεδαστική έξαψη του κόσμου. Και ίσως αυτό είναι που κάνει την εκδήλωση να ξεχωρίζει από άλλες αντίστοιχες στην Ελλάδα. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι φωτιές καίνε σταθερά πάνω σε ένα είδος βωμού και παραμένουν σταθερές καθόλη την διάρκεια της νύχτας με τις απολύτως βασικές παρεμβάσεις, ώστε να εξασφαλίζεται διάρκεια και ζωντάνια στο όλο δρώμενο.

Κατά τις οκτώ το βράδυ, ο κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται γύρω από τους Φανούς και το γλέντι ξεκινάει με μπόλικο τραγούδι, κοζανίτικα κιχί και άφθονο κρασί. Τι συμβαίνει, όμως, με τα τραγούδια των Φανών; Αν και τα πρώτα τραγούδια είναι εμπνευσμένα από την αγάπη, την Επανάσταση και την φύση, όσο περνάει η ώρα, αυτό αλλάζει. Τα τραγούδια γίνονται όλο και πιο σκωπτικά σατιρίζοντας τα δύο φύλα, ενώ τα τραγούδια αρχίζουν να περιέχουν και πολλά υπονοούμενα.

Στο τραγούδι των Φανών, έντονος είναι ο ρόλος του κορυφαίου τραγουδιστή, ενώ οι παρευρισκόμενοι σχηματίζουν έναν κύκλο γύρω από τη φωτιά και τον κορυφαίο τραγουδιστή και με ρυθμό επαναλαμβάνουν τα λόγια του κορυφαίου χτυπώντας τα χέρια τους. Η βραδιά κυλάει τόσο διασκεδαστικά και γρήγορα με ατέλειωτο γλέντι και φαγητό χαρίζοντας σας απίστευτες αναμνήσεις και άφθονο γέλιο.

Πηγή