Γιατί ξεχνάμε τα όνειρα; Τι πρέπει να κάνουμε για να τα θυμόμαστε

Αν έχετε ξυπνήσει ποτέ από ένα «ζωντανό» όνειρο, αλλά διαπιστώσετε ότι δεν μπορείτε να θυμηθείτε τις λεπτομέρειες μέχρι να τελειώσετε το πρωινό σας, μην ανησυχείτε γιατί δεν είστε οι μόνοι. Οι άνθρωποι ξεχνούν τα περισσότερα από τα όνειρα που βλέπουν. Ωστόσο, είναι δυνατόν να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας να θυμάται περισσότερο τα όνειρά σας.

Βλέπουμε όνειρα κυρίως (αν και όχι πάντα αποκλειστικά) κατά τη διάρκεια του ύπνου με ταχεία κίνηση των ματιών (REM). Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου του ύπνου, η εγκεφαλική δραστηριότητα μοιάζει με εκείνη του εγκεφάλου που βρίσκεται σε εγρήγορση, με κάποιες πολύ σημαντικές διαφορές.

Η βασική διαφορά είναι ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι περιοχές του εγκεφάλου που μεταφέρουν τις αναμνήσεις στη μακροπρόθεσμη αποθήκευση (καθώς και οι ίδιες οι περιοχές μακροπρόθεσμης αποθήκευσης) είναι σχετικά απενεργοποιημένες, λέει η Deirdre Barrett, ερευνήτρια ονείρων στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου The Committee of Sleep (Oneiroi Press, 2001). Αυτό μπορεί να είναι μια παρενέργεια του ρόλου που έχει ο ύπνος REM στην παγίωση της μνήμης, σύμφωνα με μια μελέτη του 2019 σε ποντίκια, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science.

Οι περιοχές βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι ενεργές κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, αλλά αυτές διατηρούν τις αναμνήσεις μόνο για περίπου 30 δευτερόλεπτα. “Πρέπει να ξυπνήσετε από τον ύπνο REM, βασικά, για να θυμάστε ένα όνειρο”, τονίζει η Barrett. Αν, αντίθετα, περάσετε στο επόμενο στάδιο του ύπνου χωρίς να ξυπνήσετε, το όνειρο αυτό δεν θα εισέλθει ποτέ στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Ο ύπνος REM συμβαίνει περίπου κάθε 90 λεπτά και παρατείνεται όσο η νύχτα παρατείνεται. Ο πρώτος κύκλος REM της νύχτας διαρκεί συνήθως μόλις λίγα λεπτά, αλλά στο τέλος μιας οκτάωρης νύχτας ύπνου, το άτομο βρίσκεται συνήθως στο στάδιο REM για 20 λεπτά, λέει η Barrett. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ισχυρότερη συσχέτιση μεταξύ οποιουδήποτε βιώματος στην διάρκεια της ημέρας, και του τι θυμάστε από τα όνειρα που είδατε είναι ο αριθμός των ωρών που έχετε κοιμηθεί. Αν κοιμάστε μόνο έξι ώρες, έχετε λιγότερο από το μισό χρόνο ονείρων που συνήθως έχει ο άνθρωπος που κοιμάται οκτώ ώρες την νύχτα, λέει η Barrett. Αυτές οι τελευταίες ώρες ύπνου είναι οι πιο σημαντικές για τα όνειρα. Και οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται το τελευταίο όνειρο της νύχτας – αυτό που βλέπουν λίγο πριν ξυπνήσουν.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν «στο αν θα θυμάστε τις φανταστικές νυχτερινές σας περιπέτειες», αναφέρει η Barrett. Οι γυναίκες τείνουν να θυμούνται λίγο περισσότερα όνειρα από τους άνδρες, κατά μέσο όρο, σύμφωνα με μια μετα-ανάλυση πολλαπλών μελετών ονείρων του 2008. Οι νέοι άνθρωποι θυμούνται περισσότερα όνειρα από ό,τι οι ηλικιωμένοι, όπως έχουν δείξει πολλαπλές μελέτες.

Η μνήμη των ονείρων αυξάνεται στα παιδιά από την ηλικία κατά την οποία μπορούν να μιλήσουν για τα όνειρα. Αυτό αρχίζει από την πρώιμη εφηβεία έως τις αρχές της δεκαετίας του 20 και στη συνέχεια μειώνεται, πολύ σταδιακά, στους ενήλικες κατά το υπόλοιπο της ζωής τους, λέει η Barrett.

Υπάρχουν όμως πολλές ατομικές διαφορές στη μνήμη των ονείρων. Ορισμένοι άνθρωποι δεν θυμούνται σχεδόν ποτέ ένα όνειρο, ενώ άλλοι θυμούνται, τακτικά, αρκετά όνειρα κάθε βράδυ. Οι άνθρωποι που είναι πιο εσωστρεφείς τείνουν να θυμούνται περισσότερα όνειρα, πρόσθεσε η Barrett, ενώ όσοι είναι πιο εξωστρεφείς και προσανατολισμένοι στη δράση τείνουν να θυμούνται λιγότερα.

Η φαντασία και η ευαισθησία στην ύπνωση συνδέονται επίσης με το να θυμάται ο άνθρωπος τα όνειρα, όπως και ορισμένες μετρήσεις της δημιουργικότητας, λέει η ίδια, αν και η δημιουργικότητα είναι δύσκολη, επειδή δεν ευθυγραμμίζονται όλες οι μετρήσεις της δημιουργικότητας μεταξύ τους, πολύ λιγότερο με τις τάσεις των ονείρων. Συνολικά, σύμφωνα με μια μελέτη του 2017, η ανάκληση των ονείρων και το ενδιαφέρον για αυτά φαίνεται να συνδέεται με το άνοιγμα στην εμπειρία, ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται από την επιθυμία να δοκιμάσει κανείς νέα πράγματα και να εξερευνήσει ασυνήθιστες ιδέες.

Μερικές μελέτες που έχουν διερευνήσει τα διαυγή όνειρα – τα ζωντανά όνειρα που ο άνθρωπος θυμάται πολύ καλά και αισθάνεται ότι έχει τον έλεγχο. Υποδηλώνουν ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την προσοχή είναι πιο ενεργές σε άτομα που θυμούνται περισσότερα όνειρα, υποδεικνύοντας ότι βασικές νευρολογικές διαφορές μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο στο τι μπορεί να θυμάται από τα όνειρά του ο άνθρωπος.  «Μερικοί άνθρωποι δεν δίνουν τόση προσοχή στα όνειρά τους όσο τα βλέπουν, σε σχέση με άλλους, αναφορικά με την δραστηριότητα του εγκεφάλου που σημειώνεται  την ώρα του ονείρου», σημειώνει η Barrett.

Πώς μπορείτε να εκπαιδεύσετε τον εγκέφαλό σας να θυμάται τα όνειρα

Ωστόσο, η Λέσλι Έλις, κλινική σύμβουλος στη Βρετανική Κολομβία και συγγραφέας του βιβλίου A Clinician’s Guide to Dream Therapy: Implementing Simple and Effective Dreamwork (Routledge, 2019) υποστηρίζει ότι είναι δυνατόν να εκπαιδεύσετε τον εγκέφαλό σας, ώστε να θυμάται περισσότερα από τα όνειρά σας. Η ίδια συμβουλεύει τους πελάτες της που θέλουν να θυμούνται τα όνειρά τους να αφιερώσουν μια στιγμή όταν ξυπνούν, πριν καν κουνήσουν το σώμα τους, για να σκεφτούν τι μόλις ονειρεύτηκαν και να θυμηθούν όσο το δυνατόν περισσότερα. Έτσι, το όνειρο μεταφέρεται από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

«Γράψτε το αμέσως, και τότε θα το έχετε εκεί», επεσήμανε η Ellis, «γιατί όντως ξεγλιστρούν, στους περισσότερους ανθρώπους, αν δεν τα καταγράψουν άμεσα».  Στον δυτικό πολιτισμό, συχνά θεωρείται ότι τα όνειρα δεν έχουν λογική, σχολιάζει η Ellis. Αν και οι αφηγήσεις μπορεί να μην έχουν πολύ νόημα, συχνά υποδηλώνουν συναισθήματα που οι άνθρωποι επεξεργάζονται όταν είναι ξύπνιοι.

«Ονειρευόμαστε τα πράγματα που κατά κάποιο τρόπο δεν θέλουμε να δούμε», λέει. «Κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορούμε να καταπιέζουμε πολλά από αυτά, αλλά τα όνειρα θα τα ανασύρουν στην επιφάνεια».

Ακόμα και μόνο να σκέφτεστε τα όνειρα πιο συχνά μπορεί να τα φέρει πιο ολοκληρωμένα στην μνήμη σας, όταν είστε ξύπνιοι. Η παρακολούθηση ενός μαθήματος για τα όνειρα, η ανάγνωση ενός βιβλίου για τα όνειρα ή ακόμη και η απλή σκέψη περισσότερο για τα όνειρα, έχει βραχυπρόθεσμο αντίκτυπο στην ανάκληση των ονείρων των ανθρώπων, είπε χαρακτηριστικά η Barrett.

«Το να προσπαθείτε να θυμηθείτε τα όνειρά σας ή ακόμα και το να θυμάστε πολλά πράγματα από τα όνειρα θα αυξήσει προσωρινά την ανάκληση των ονείρων σας», λέει. «Μπορείτε να το κάνετε επίτηδες, εσκεμμένα… Αλλά λειτουργεί και έμμεσα αν κάποιος σας έχει μιλήσει πολύ για τα όνειρα ή αν διαβάσατε σήμερα ένα άρθρο σε ένα περιοδικό για τα όνειρα».

Πηγή