Τραγούδια των Βλάχων - Ποιός Βλάχικος Πολιτισμός - Ταυτότητα - Ετερότητα;

Του Γιάννη Τσιαμήτρου
Προτού αναπτύξω το παρόν σημείωμα, θεωρώ σκόπιμο και απαραίτητο να αναφέρω τα παρακάτω:

Βεροιώτες βλάχικης καταγωγής δυο φορές ζήτησαν συγνώμη με επιστολές τους από την Μητρόπολη Βέροιας (Πατριαρχείο ουσιαστικά) για την συμπεριφορά τους, δηλαδή σύμπλευση με τον ρουμανισμό. Εδώ οφείλουμε ν’αναφέρουμε τη λέξη βλαχισμός, γιατί οι Ρουμάνοι θεωρούσαν και θεωρούν τους Βλάχους δική τους Διασπορά. Άρα ρουμανισμός - βλαχισμός ταυτόσημες έννοιες για τους Ρουμάνους.

Στην πρώτη επιστολή οι κεχαγιάδες του χωριού Σέλι (στο Βέρμιο) το καλοκαίρι του 1905 ζητούν συγνώμη για τον συσχετισμό τους με την Ρουμανία και διακηρύσσουν τον ελληνισμό τους (δες: ‘Οι Βεργιάνοι Βλάχοι και οι Αρβανιτόβλαχοι της Κεντρικής Μακεδονίας, τόμος 4, Μελέτες για τους Βλάχους, Αστέριος Ι. Κουκούδης, σελ 124 και σημείωση 86 (σελ. 294), ΑΥΕ Μακεδονικά, 1908, ΑΑΚ/Ζγ, όπου υπάρχει η επιστολή και τα ονόματα των κεχαγιάδων).

Η δεύτερη επιστολή βρίσκεται αυτούσια στο τετράτομο του Αχιλλέα Λαζάρου με τίτλο ‘Ελληνισμός και Λαοί της ΝΑ Ευρώπης’, τόμος 4ος, σελίδα 393, σημείωση 347. Στην επιστολή αυτή, η οποία είχε σταλεί τη 1η Ιουλίου 1949 προς την Μητρόπολη Βέροιας και Ναούσης, οι ρουμανίζοντες της Βέροιας (σ.σ. υπήρχε σχετική κοινότητα) ζητούν συγνώμη για την φιλορουμανική τους δράση και επιθυμούν στην ένταξή τους στην στοργική αγκαλιά της μητρός Ελλάδος.

Και αναρωτιέμαι: μήπως πλησιάζει η ώρα για μια τρίτη συγνώμη αυτή την φορά τώρα από τους κύκλους που πρωταγωνιστούν εδώ και αρκετά χρόνια σε μια σύγχρονη αναζωπύρωση του Βλάχικου Ζητήματος, η οποία, κατά τη γνώμη μου, εκπορεύεται έξω από την Ελλάδα;

Ο ίδιος Υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Άγγελος Συρίγος, στην εισήγησή του στο διήμερο διεθνές επιστημονικό συνέδριο (10-11 Δεκεμβρίου 2022) της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων ήταν σαφέστατος (σ.σ. ήμουν εκεί παρών) για αυτήν την αναζωπύρωση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ότι οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί. 

Επιπροσθέτως, στην εισήγηση ειδικού επιστήμονα στο ίδιο συνέδριο παρουσιάστηκε διεξοδικώς το θεώρημα του Αρμανισμού, ως κίνημα εθνοτικού εθνογλωσσικού εθνικισμού, με σαφείς εθνικούς πολιτικούς στόχους, που εμφανίσθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως από Βλάχους εκτός της Ελλάδας και από μερικούς με ‘ευήκοα ώτα’ εντός της πατρίδας μας (έτσι τουλάχιστον δείχνει η συμπεριφορά τους).

Και μετά την παρένθεση έρχομαι στο ‘δια ταύτα’! Γράφω το παρόν σημείωμα, γιατί ένας αρθρογράφος σε τοπική ιστοσελίδα ‘ανέλαβε σαν σε εργολαβία’ να εκπροσωπεί όλους τους Έλληνες βλαχικής καταγωγής (συμπεριλαμβανομένου εμού και των βεργιωτών βλαχικής καταγωγής). 

Το έχει κάνει πολλές φορές! Έχει κάθε δικαίωμα να εκφράζει την άποψή του, καθώς υπάρχει η ελευθερία του λόγου. Δεν έχει όμως το δικαίωμα να ομιλεί εξ ονόματος όλων μας, προπαγανδίζοντας ‘βλάχικο πολιτισμό’ και ‘βλάχικη ετερότητα’. Τέτοιες απόψεις μπορεί να εκφράζουν αυτόν και κάποιων ομοϊδεατών του.

Η προβολή - μάλιστα με αριστοτεχνικό, ‘πειστικό’ και εκμαιευτικό συναισθήματος τρόπο - τραγουδιών των Βλάχων μόνο σε βλάχικο στίχο με βρίσκει αντίθετο. Έχω εκφράσει δημόσια πάρα πολλές φορές τις παρακάτω απόψεις, οι οποίες ταυτίζονται με αυτές της πλειονότητας των Ελλήνων βλάχικης καταγωγής:

Πριν διατυπώσω τις απόψεις θέλω να διευκρινίσω το παρακάτω: Όταν ασχολούμαστε με τα παραδοσιακά τραγούδια της πληθυσμιακής ελληνικής ομάδας των Βλάχων οφείλουμε να χρησιμοποιούμε τις λέξεις ‘Τραγούδια των Βλάχων’ και όχι ‘Βλάχικα Τραγούδια’. Το πρώτο είναι περισσότερο περιεκτικό και περιλαμβάνει και τα ελληνόφωνα και τα βλαχόφωνα τραγούδια, ενώ το δεύτερο συνήθως μας παραπέμπει μόνο στα βλαχόφωνα. Εδώ παίζεται καμιά φορά και το ‘παιχνίδι’ του επίδοξου προπαγανδιστή: Γράφει δηλαδή Βλάχικα τραγούδια και αναφέρει μόνο αυτά που έχουν βλάχικο στίχο.

Ας δούμε όμως την πραγματικότητα:

1. Οι Βλάχοι που ανάπτυξαν πόλεις και κωμοπόλεις στα βουνά είχαν εκκλησίες με εκκλησιαστική γλώσσα την ελληνική και ελληνικά σχολεία από την αρχή της Τουρκοκρατίας (14ος αιώνας). Άρα η χρήση των ελληνικών και των βλάχικων ήταν ταυτόχρονη και υπαρκτή, όπως δείχνουν τα πράγματα.

2. Τα πλείστα των τραγουδιών στους Μεγάλους Κοινοτικούς Χορούς τα καλοκαίρια στα βλαχοχώρια λεγόταν & λέγονται στα ελληνικά. Είναι μια παλιά τελετουργική διαδικασία και σε τέτοιες διαδικασίες δύσκολα γίνονται αλλαγές τύπου μόδας και μοντερνισμού.

3. Τα τραγούδια του γάμου και τα κλέφτικα των βλαχοφώνων Ελλήνων ήταν/είναι τα περισσότερα στα ελληνικά.

4. Η εθνομουσικολόγος Αθηνά Κατσανεβάκη στην διδακτορική της διατριβή με τίτλο Βλαχόφωνα και ελληνόφωνα Τραγούδια της περιοχής Βορείου Πίνδου, ισορική-εθνομουσικολογική Προσέγγιση: Ο Αρχαϊσμός τους και η σχέση τους με το ιστορικό υπόβαθρο , μέρος Β΄ γράφει στην σελίδα 52:

‘…Πέρα από οποιεσδήποτε παρατηρήσεις σχετικά με τους Αρμάνους (σ.σ. Βλάχους) είναι γενικά λογικό να παραδεχτούμε ότι αυτή η έντονη παρουσία των ελληνοφώνων τραγουδιών στην μουσική παράδοση των βλαχοφώνων της Πίνδου πηγάζει όχι από μια εξωτερική επιρροή αλλά μέσα από μια βαθειά και μακροχρόνια σχέση με τον ελληνισμό, μια σχέση που για τους Αρμάνους της Πίνδου δεν είναι τυχαία, αλλά, όπως δείχνουν τα δεδομένα, πηγάζει από την ίδια τους την καταγωγή (σ.σ. σαφέστατα εννοεί ελληνική)…’.

Θα μπορούσα να αναφέρω πάρα πολλά τέτοια παραδείγματα, όμως η συντομία ενός σημειώματος δεν μου το επιτρέπει. Τελικά για να είμαστε δίκαιοι, οι Βλάχοι μας τραγουδούν τα παραδοσιακά τους τραγούδια και σε ελληνικό και σε βλάχικο στίχο. Ποιός είναι λοιπόν ο λόγος για τον προαναφερθέντα αρθρογράφο να προβάλει τραγούδια μόνο σε βλάχικο στίχο και μάλιστα να τα εγγραμματίζει με λατινο-ρουμανικό αλφάβητο; Αν αυτό δεν είναι μονόπλευρη και προπαγανδιστική λειτουργία με πονηρό τρόπο, τότε τι είναι; 

Και μή μου πει κανείς ότι αυτός θεωρεί ότι είναι αυτονόητο ότι υπάρχουν ελληνόφωνα και δεν υφίσταται έτσι λόγος αναφοράς τους! Και ποιος είναι αυτός που θα το κρίνει αυτονόητο; Η άποψή μου είναι ότι το κάνει εσκεμμένα, επανειλημμένα και με συγκεκριμένο σκοπό.

Έχω γίνει αποδέκτης της παρακάτω φράσης του συγκεκριμένου αρθρογράφου: «Εμείς θα μάθουμε τον κόσμο τί τραγούδια να ακούει και να λέει!’. Εδώ βέβαια υπήρξε μια επιτυχία, γιατί στον τόπο μας υπάρχουν τα χάλκινα όργανα και δεν είχαμε εκ των πραγμάτων πολύ τραγούδι. Οπότε το έδαφος ήταν ‘παρθένο’!

Αυτό ειλικρινά με έχει κουράσει. Γιαυτό αντιδρώ! Αντιδρώ, γιατί γνωρίζω την πραγματικότητα και αισθάνομαι ότι με ‘πνίγει το δίκαιο’. Στο βιβλίο μου με τίτλο ‘Βλαχοχώρια του Ανατολικού Βερμίου’ που εκδόθηκε το 2020 (εκδόσεις iWrite) έχω μια ενδεικτική συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών των βλαχοχωριών, όπου υπάρχουν 135 τραγούδια στα ελληνικά και 21 στα βλάχικα (70% σε ελληνικό στίχο έναντι 30% σε βλάχικο στίχο). 

Πρόκειται για τραγούδια που μας παραδόθηκαν από τις προηγούμενες γενιές. Αυτή είναι η πραγματικότητα! Προσωπικά είμαι χαρούμενος που υπάρχουν τραγούδια και στα ελληνικά και στα βλάχικα. Τα τραγουδώ και τα διδάσκω, όπως ακριβώς μας παραδόθηκαν χωρίς κάποια προπαγανδιστική τάση υπέρ των ελληνικών ή των βλάχικων, μεμονωμένα. Και τα δυο αποτελούν μέρος της παράδοσής μας.

Τέλος θέλω να επιστήσω την προσοχή στον συγκεκριμένο αρθρογράφο να μην αναρτά στα κείμενά του φωτογραφίες όπου απεικονίζουν κι εμένα. Δεν επιθυμώ με κανένα τρόπο να νομιμοποιώ τις απόψεις του.

Εμείς οι Βεργιώτες βλάχικης καταγωγής, αλλά και όλοι οι βλαχόφωνοι Έλληνες δεν έχουμε την ανάγκη βοήθειας από κυρίους που έχουν τον ζήλο και την ‘αβρότητα’ να μας εκπροσωπούν! Ξέρουμε τί να κάνουμε για τους εαυτούς μας! Το μόνο που θα συνιστούσα στον εν λόγω αρθρογράφο μας είναι η σύγχρονη ελληνική λαϊκή ρήση:

‘ΧΑΜΗΛΑ ΤΗΝ ΜΠΑΛΑ!

Ξηρολιβαδιώτες. Στάση στο δρόμο για το Ξηρολίβαδο το 1917.

Προεστοί στα πεύκα του Ξηρολιβάδου το 1928 με τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο

Φάκας Πέτρος και Κατερίνα. Καπάρας Γεώργιος και Μαρούσια, όλοι Σελιώτες.

Οικογένεια Απόστολου Σαμαρά