Η Παναγιά η Σελιώτισσα και το Παλιό Σέλι

Του Γιάννη Κ. Τσιαμήτρου

Δεν έχουμε πολλά ιστορικά στοιχεία για την εκκλησία της «Παναγίας της Σελιώτισσας», η οποία γιορτάζεται στη περιοχή «Πριόνια» του Βερμίου. Συγκεκριμένα στις 23 Αυγούστου η εκκλησία μας γιορτάζει την Απόδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που σημαίνει στην εκκλησιαστική γλώσσα την ολοκλήρωση μιας μεγάλης χριστιανικής εορτής. Ο λαός τιμά τη μητέρα του Θεού, ως μνημόσυνο, και αποκαλεί την ημέρα αυτή τα «Εννιάμερα της Παναγίας», όπως κάνει, άλλωστε, και για τους δικούς του ανθρώπους.

Ο περισσότερος κόσμος γνωρίζει, ως Σέλι, το χωριό (με το γνωστό Χιονοδρομικό Κέντρο) στο μέρος που βρίσκεται σήμερα. Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η περιοχή αυτή (σημερινό Σέλι) οικίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα από μετακινηθέντες Βλάχους από την περιοχή των Γρεβενών και ονομαζόταν τότε τα «Καλύβια του Μπαντραλέξη», μετά, δηλαδή, την καταστροφή και ερήμωση της Νάουσας και των χωριών του Βερμίου στα γεγονότα του 1822.

Ο ιστορικός Αστέρης Κουκούδης vlachs.gr μας πληροφορεί ότι πριν τη καταστροφή της Νάουσας τα χωριά του Βερμίου αριθμούσαν περίπου τους 30 μικρούς και μεγάλους οικισμούς.

Γράφει επίσης ότι «…Το πιθανότερο είναι πως, πριν την Ελληνική Επανάσταση, τα χωριά του κεντρικού και νότιου Βερμίου ήταν ελληνόφωνα…» και με την αρ. 3 σημείωση, αναφερόμενη στον ιστορικό Ε. Στουγιαννάκη (Στουγιαννάκης, Ευστάθιος, 1976, ‘Ιστορία της Νάουσας από της ιδρύσεως μέχρι την επανάσταση του 1822’, Θεσσσαλονίκη), αναφέρει το Παλιό Σέλι να έχει 800 οικογένειες, τη Σκουτίνα 120 οικογένειες, την Μαρούσια 70 οικογένειες, την Κουμαριά (Ντόλιανη), το Ξηρολίβαδο, την Καστανιά, τη Φυτειά (Τσόρνοβο) 65 οικογένειες, το Διχαλεύρι, το Αρκοχώρι (Αρκουδοχώρι), τον Τρίλοφο (Διαβόρνιτσα), το Κωστοχώρι (Κουστοχώρι), την Καλή Παναγιά (Δοβρά), τον Στενήμαχο (Χοροπάνι) κι άλλα.

Επίσης, στη αρ. 4 σημείωση (πηγή πάλι του Ε. Στουγιαννάκη) γράφει ότι τα βορειότερα και χαμηλότερα χωριά του Βερμίου ήταν πιθανότερα σλαβόφωνα, όπως οι Πύργοι (Κατράνιτσα), το Κάτω Γραμματικό (Γραμματίκοβο), το Περισιόρι με 120 οικογένειες, η Μεταμόρφωση (Ντραζίλοβο) με 450 οικογένειες, η Αγία Φωτεινή (Όσλιανη) με 80 οικογένειες, η Φλαμουριά (Στάρι Πόντ), το Ροδοχώρι (Γκολέμα Ρέκα), τα Λευκόγεια (Μπέλα Βόντα), τα Πολλά Νερά (Φετίτσα), ο Κοπανός κι άλλα.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Α. Κουκούδης δεν αποκλείει να υπήρχε κάποια βλαχοφωνία πριν την Ελληνική Επανάσταση στα χωριά του Βερμίου, όπου σημειώνει ότι υπάρχουν ενδείξεις, όχι όμως αποδείξεις. Συγκεκριμένα αναφέρεται στον ξακουστό περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος μας πληροφορεί ότι στον 17ο αιώνα υπήρχε αξιόλογος ορεινός κτηνοτροφικός (ένδειξη βλάχικης καταγωγής) οικισμός στενά συνδεδεμένος με την Νάουσα (προφανώς το Παλιό Σέλι). Επίσης, (ο Α. Κουκούδης) μας λέει ότι ο ερευνητής των Βλάχων, Σωκράτης Λιάκος, αποδίδει στα βλάχικα την ετυμολογία αρκετών από τα τοπωνύμια του Βερμίου. Ακόμα, γράφει ότι στα μέσα του 16ου αι. πρέπει να έχουν έλθει στην περιοχή του Βερμίου βλαχόφωνοι φυγάδες από το Παλιοσέλι της περιοχής Λάκκα Αώου της Κόνιτσας (πηγή: Τάτσης, Διονύσιος Δ., 1993, ‘Γνωριμία με την επαρχία Κονίτσης’, Κόνιτσα) κλπ. Από εκεί πιθανόν να υπάρχει και η ονομασία Σέλι (άποψη του λαογράφου Γρέντζιου Πούλιου). Όλα αυτά, επαναλαμβάνουμε, ότι είναι ενδείξεις και όχι αποδείξεις.

Άρα, το Παλιό Σέλι ερειπώθηκε το 1822 και Βλάχοι από την περιοχή Γρεβενών έκαναν αργότερα τα καλύβια τους, όχι ακριβώς στα ερείπια του παλιού χωριού, αλλά στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Κάτω Βέρμιο (σημερινό Σέλι), στα βλάχικα Σέλια ντι Νγκιός (περίπου 9 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά).

Γύρω στο 1837 ήρθαν Αρβανιτόβλαχοι στο παλιό ερειπωμένο χωριό και έστησαν τα καλύβια τους (προερχόμενοι μάλλον από το Νταγκλί και τη Κολόνια της Βόρειου Ηπείρου). Μάλιστα στα 1878 ο παραδοσιακός καλυβικός οικισμός στο Παλιοχώρι Σελίου (Παλιό Σέλι) ήταν ο μεγαλύτερος οικισμός Αρβανιτοβλάχων της Κεντρικής Μακεδονίας, οι οποίοι παραχείμαζαν συλλογικά στη περιοχή της Κατερίνης.

Το χωριό κάηκε στον Μακεδονικό Αγώνα (1907) και στην έξαρση της Ρουμανικής Προπαγάνδας. Μετά την απελευθέρωση (1912) ο οικισμός αγοράστηκε από τη βασιλική οικογένεια και οι κάτοικοι του Παλιοχωρίου αναγκάστηκαν να επιλέξουν ένα άλλο μέρος, έξη χιλιόμετρα βορειοδυτικά σε μεγαλύτερο υψόμετρο, και να το ονομάσουν Άνω Σέλι (Άνω Βέρμιο), στα βλάχικα Σέλια ντι Νσους. Σιγά-σιγά μέχρι το 1925, αφού έκτισαν την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη νέα θέση, δημιούργησαν οριστικά το νέο οικισμό με περίπου 400 αρβανιτοβλάχικες οικογένειες, που είχαν τη μορφή πια της ορεινής κοινότητας ημινομάδων Βλάχων.

Σήμερα οικογένειες με καταγωγή από το Άνω Βέρμιο, κατοικούν στο Νομό Πιερίας (Σβορώνο, Παλαιοστάνη, Κορινό, Κίτρους, Καταχά, Καταλώνια και Κατερίνη) και στο Νομό Ημαθίας (Νάουσα, Στενήμαχο και Νεόκαστρο). Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου και του Εμφύλιου Πολέμου, οι εγκαταστάσεις στο Άνω Βέρμιο και το Κεντρικό Βέρμιο καταστράφηκαν, οι κάτοικοι έφυγαν στα χειμαδιά και δεν επέστρεψαν.

Τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες το χωριό (Άνω Σέλι) να ξαναδημιουργηθεί, αλλά μέχρι στιγμής λίγα μόνο παραθεριστικά σπίτια κτίστηκαν και υπάρχει η ελπίδα το χωριό να ξαναγεννηθεί, αφού βέβαια ξανακτίστηκε η εκκλησία Κωνσταντίνου και Ελένης.

Στα ερείπια του Κεντρικού Βερμίου (Παλιοχώρι Σελίου) σήμερα υπάρχει μια νέα εκκλησία, της Παναγιάς της Σελιώτισσας (αναφέρθηκε στην αρχή του παρόντος σημειώματος) που θυμίζει την ύπαρξη του Παλιού Σελίου, που ανήκει σήμερα στο Κάτω Βέρμιο (μέχρι το 1935 ονομαζόταν Κάτω Σέλι).

Η τοπική παράδοση για αυτήν την εκκλησία μας λέει:

«Ένας Σελιώτης υλοτόμος/ξυλέμπορος εργαζόταν στα «Πριόνια». Ένα βράδυ είδε στο όνειρό του την Παναγία που τον καλούσε να βρει την εικόνα Της που υπήρχε κάπου μέσα στο δάσος. Ο υλοτόμος δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα ∙ ύστερα, όμως, από την επίμονη εμφάνιση Της στα όνειρά του, μίλησε στους συναδέρφους του για το γεγονός οι οποίοι και τον κορόιδεψαν. Τότε αποφάσισε και έψαξε μόνος στο σημείο που του υποδείχθηκε από την Παναγία, όπου και βρήκε την εικόνα Της το 1954. Ο εντολοδόχος εκπλήρωσε «το χρέος του» στο ακέραιο. Κουβάλησε όλα τα υλικά με τα ζώα του προκειμένου να ανεγερθεί μια μικρή εκκλησία της Παναγίας της Σελιώτισσας. Για την αγαθοεργία αυτή η Μεγαλόχαρη τον αντάμειψε πλουσιοπάροχα χαρίζοντάς του τρία παιδιά. Σημειωτέον ότι αυτός και η γυναίκα του από την ημέρα του γάμου τους και για δεκατρία χρόνια ήταν άτεκνοι».

Πρέπει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή αυτή (Πριόνια) βρίσκεται και το Δασοφυλακείο. Αυτό ονομάζεται και «Παλάτι», μάλλον λόγω του ότι η περιοχή παλιά ανήκε στη βασιλική οικογένεια.

Έτσι, στις 23 Αυγούστου οι κάτοικοι του Κάτω Βερμίου (Σελίου) πραγματοποιούν εκδηλώσεις προς τιμή της εκκλησίας της Παναγίας της Σελιώτισσας, όπως αναφέρθηκε στην αρχή.

(Πηγή: Α. Κουκούδης http://www.vlachs.gr/el/various-articles/oi-vlahoi-sti-naousa-tou-1821 και βιβλίο του Γιάννη Κ. Τσιαμήτρου με τίτλο «Βλαχοχώρια του Ανατολικού Βερμίου», 2020, εκδόσεις iWrite, Θεσ/νίκη).