Ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις: Είναι τελικά αήττητος εχθρός;

Του Διοικητή Νοσοκομείου Νάουσας Κώστας Λυκοστράτη*
«Η διοίκηση ενός νοσοκομείου, στη διάρκεια της πανδημίας, συνιστά ευθύνη τεραστίων διαστάσεων. Ανάμεσα στις πολλές προκλήσεις που κλήθηκαν τα νοσοκομεία να διαχειριστούν, ήταν και το ζήτημα της ενδονοσοκομειακής διασποράς, όχι μόνο του συγκεκριμένου ιού, αλλά και άλλων μικροβίων, που συχνά μπορεί να αποτελέσει αιτία παράτασης της νοσηλείας, ή και περισσότερων επιπλοκών σε ασθενείς .

Τι εννοούμε με τον όρο Ενδονοσοκομειακή λοίμωξη;

Ενδονοσοκομειακή λοίμωξη (Λοίμωξη Συνδεόμενη με Χώρους Παροχής Υγείας) ορίζεται η λοίμωξη που εμφανίζει ένας ασθενής :

• Από την 3η ημερολογιακή ημέρα της νοσηλείας του έως και 5 ημέρες μετά την έξοδο του ασθενούς από παθολογικό τμήμα
• Έως και 30 ημέρες μετά από χειρουργική επέμβαση
• Από 1 έτος έως και 2 έτη για τις επεμβάσεις τοποθέτησης ξένου σώματος (πχ τεχνητή βαλβίδα καρδιάς, ορθοπεδική πρόθεση)

Κατανοούμε , λοιπόν , ότι αυτού του είδους οι λοιμώξεις αποτελούν έναν «αόρατο εχθρό», καθώς μπορεί να μην γίνουν αντιληπτές κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ενός ασθενή, αλλά ημέρες μετά, που σημαίνει ότι οφείλουμε να είμαστε σε επαγρύπνηση.

Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για λοιμώξεις από ανθεκτικά σε αντιβιοτικά μικρόβια, τα οποία θα πρέπει να καταγράφονται πάντα και ανελλιπώς. Στην Ελλάδα, αναφορικά με την εστία εμφάνισης ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, το 32% αφορά το ουροποιητικό, το 22% χειρουργικό τραύμα , στο 15% ανευρίσκεται πνευμονία, ενώ στο 14% διαπιστώνεται μικροβιαιμία.

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών κατέτασσε προ πανδημίας τη συχνότητα του συνόλου νοσοκομειακών λοιμώξεων στον Ευρωπαϊκό χάρτη περίπου στο 7,1% κατά μέσο όρο .

Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΩΣ ΝΕΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ, ΤΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

Η μεγαλύτερη πρόκληση κατά την περίοδο της πανδημίας ήταν να παραμείνουν τα νοσοκομεία σε πλήρη λειτουργία, συνεχίζοντας να εξυπηρετούν τα επείγοντα περιστατικά αλλά και ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, παρά την σημαντική άνοδο σε νοσηλείες που η πανδημία επέφερε.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι τα χειρουργεία θα έπρεπε να παραμείνουν ανοιχτά , ώστε να εξυπηρετούνται τόσο τα έκτακτα όσο και τα προγραμματισμένα και να μην μεγαλώνει η λίστα αναμονής, οι χημειοθεραπείες να εκτελούνται χωρίς αναβολές , να συνεχίσουν να πραγματοποιούνται τακτικά ιατρεία και προληπτικοί έλεγχοι ασθενών .

Επιπλέον διαφάνηκε πλέον πόσο επιτακτική ήταν η ανάγκη για αυστηρό έλεγχο στη χρήση αντιβιοτικών και την διασφάλιση της ορθολογικής χρήσης τους.

Τέλος, η πανδημία πολλαπλασίασε την ανάγκη για συνεργασία διαφόρων ιατρικών ειδικοτήτων , τη δημιουργία πρωτοκόλλων και τη συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού στα νέα δεδομένα.

Καθώς, όμως η συνέχιση της πλήρους λειτουργίας των νοσοκομείων σε περίοδο πανδημίας, σήμαινε πολλαπλασιασμό των νοσηλειών και άρα συγχρωτισμό ασθενών, δημιουργούνταν ταυτόχρονα ένας μεγάλος κίνδυνος , αυτός της διευκόλυνσης ενδονοσοκομειακής διασποράς μικροβίων.

Και ήταν ακριβώς αυτός ο κίνδυνος που συχνά κλόνισε την εμπιστοσύνη του κόσμου και απέτρεψε ασθενείς από το να πάνε έγκαιρα στο νοσοκομείο για ιατρική βοήθεια, καθώς ο μεγαλύτερος φόβος τους ήταν ότι θα κολλήσουν κάποιο χειρότερο μικρόβιο.

Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΩΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΠΡΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΤΙ ΚΑΝΑΜΕ

Η πανδημία, λοιπόν, οδήγησε σε διαφορετικές συνθήκες νοσηλείας ασθενών από ότι είχαμε συνηθίσει ,συχνά με παρατεταμένη διάρκεια . Παρόλα αυτά, αποτέλεσε και μια ευκαιρία να δραστηριοποιηθούμε, ενώ μας όπλισε με γνώσεις και εμπειρίες που αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη για το μέλλον.

Ας χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα τη κατάσταση σε ένα περιφερειακό νοσοκομείο όπως το νοσοκομείο Νάουσας, Π.Ε. Ημαθία , που στην περίοδο της πανδημίας επιδιώξαμε και καταφέραμε να διατηρήσουμε ανοιχτά όλα τα χειρουργεία, για την εξυπηρέτηση όλης της περιφερειακής Ενότητας αλλά και των γύρω περιοχών, ενώ η κλινική Covid λειτουργούσε παράλληλα κανονικά.

Επιπρόσθετα, επιδιώχθηκε η αυστηρή τήρηση πρωτοκόλλων και τακτικός έλεγχος εφαρμογής των μέτρων, ενώ αναζητήθηκαν τρόποι , συχνά καινοτόμων , για να ξεπεράσουμε τα καθημερινώς αναδυόμενα προβλήματα.

Και παρά την αυξημένη κίνηση, καταφέραμε να αποσβέσουμε την αναμενόμενη έξαρση νοσοκομειακών λοιμώξεων. Μετρήσεις δεδομένων της τελευταίας 5ετίας στο νοσοκομείο μας έδειξαν ότι το ποσοστό νοσοκομειακών λοιμώξεων ήταν περίπου στο 3% προ πανδημίας, όμως με τη λήψη μέτρων περιορίστηκε στο 1,53%. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της εμπιστοσύνης των ασθενών.

Ενδεικτικά, μερικά από τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στο δικό μας και άλλα νοσοκομεία ανά την Ελλάδα στη διάρκεια της πανδημίας ήταν:

1. Εξασφάλιση επάρκειας υλικών αποστείρωσης και μέτρων ατομικής προστασίας εγκαίρως, με συχνή καταγραφή αναγκών ανά κλινική, ώστε να μην επηρεαζόμαστε από τις περιστασιακές παγκόσμιες ελλέιψεις.

2. Μέριμνα για οριοθέτηση και χωροταξική απομόνωση θαλάμων με ειδικά διαχωριστικά για αποφυγή διασποράς. Αυτό είναι ένα μέτρο που περιόρισε όχι μόνο τη διασπορά του ιού SARS –COV 19, αλλά όπως αποδείχτηκε και πολλών άλλων μικροβίων.

3. Καθημερινός έλεγχος για την πειθαρχημένη τήρηση ΜΑΠ

4. Σύσταση υπο-ομάδων ελέγχου λοιμώξεων ανά κλινική για παρακολούθηση και καταγραφή δεικτών. Καταγραφή και συλλογή στατιστικών σχετικά με τη χρήση αντιβιοτικών διεγχειρητικά και την κατανάλωση των προστατευόμενων αντιβιωτικών.

5. Συνεχής κατάρτιση -ενημέρωση ιατρονοσηλευτικού προσωπικού με σεμινάρια σχετικά με τους κανόνες υγιεινής και επικαιροποίηση προτοκόλλων

6. Εξειδικευμένη κατάρτηση στη λήψη καλλιεργειών , με σωστή προετοιμασία και ιδιαίτερη σημασία στις καλλιέργιες αίματος , προς αποφυγή επιμολύνσεων και ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων.

7. Δημιουργία γραφείου παρακολούθησης και ενημέρωσης ασθενών κατόπιν του εξιτηρίου τους για σωστή καθοδήγηση και σωστή χρήση αντιβιωτικών και κατ’οίκον.

8. Ενίσχυση του μικροβιολογικού τμήματος με σύγχρονο εξοπλισμό, ώστε σύντομα και αξιόπιστα να μπορεί η αρχική εμπειρική αντιβιωτική θεραπεία να τροποποιηθεί.

9. Αξιοποίηση νέων πληροφοριακών συστημάτων σύμφωνα με το σχέδιο του Υπουργείου για ψηφιακή μεταρρύθμιση στην υγεία( ηλεκτρονικός φάκελος ασθενών) με σημαντικό αποτέλεσμα την απόκτηση πιο σφαιρικής εικόνας του ασθενούς και σε πιο σωστές αποφάσεις ως προς την αγωγή τους.

Η χρονοβόρα και συχνά ελλιπής αναζήτηση του χειρόγραφου φακέλου ασθενούς στο παρελθόν , δυσχέραινε και την σωστή παρακολούθηση της φαρμακευτικής και δη αντιβιωτικής αγωγής , με αποτέλεσμα συχνά να επαναχορηγούνται σε επόμενη νοσηλεία ήδη χρησιμοποιημένα και μη αποτελεσματικά αντιβιοτικά , αυξάνοντας τη μικροβιακή αντοχή.

10. Καθώς βασική αιτία των ανθεκτικών ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων είναι η κατάχρηση αντιβιοτικών, ο αυστηρότερος έλεγχος της συνταγογράφησης αντιβιοτικών τα τελευταία 2 χρόνια αποτέλεσε το πρώτο και το πιο ουσιαστικό βήμα για την καταπολέμηση της αντοχής στα αντιβιοτικά,.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε η νοοτροπία και η δυνατότητα λήψης οποιουδήποτε αντιβιοτικού , ακόμα και χωρίς ιατρική συνταγή, με αποτέλεσμα , σύμφωνα με στοιχεία του ΕCDC , η Ελλάδα να είναι ως το 2020 από τις πρώτες χώρες σε κατανάλωση αντιβιοτικών και εκτός νοσοκομείου.

Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΩΣ ΔΙΔΑΓΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η πανδημία κατέστησε το ζήτημα των νοσοκομειακών λοιμώξεων πιο επίκαιρο από ποτέ και μας βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω βελτίωση ,τόσο για την ακριβέστερη καταγραφή τους, όσο και για τον περιορισμό τους, με την εφαρμογή πιο συγκεκριμένου και εξειδικευμένου πρωτοκόλλου.

Την ευθύνη του ελέγχου των λοιμώξεων στα νοσοκομεία οφείλει να έχει η Επιτροπή Νοσοκομειακών Λοιμώξεων (ΕΝΛ), όμως η τήρηση των μέτρων στα νοσοκομεία δεν είναι αρμοδιότητα μόνο αυτών των λίγων ανθρώπων, αλλά όλων των εργαζομένων, ανεξάρτητα από τον τομέα απασχόλησής τους.

Τα ποσοστά συμμόρφωσης του προσωπικού σε υγειονομικά πρωτόκολλα προ πανδημίας φαίνεται να ήταν χαμηλότερα, όμως για τις ανάγκες διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης όλα τα νοσοκομεία μπήκαν σε μία νέα ετοιμότητα και μια ισχυρότερη πειθαρχία μέτρων με καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση των δεικτών ασφαλείας των νοσοκομείων από λοιμώξεις.

Τα σύγχρονα συστήματα πληροφορικής μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά, με τη γρήγορη διοχέτευση των αντλούμενων δεδομένων και συμπερασμάτων –οδηγιών ,τόσο στους εγαζόμενους του ίδιου του νοσοκομείου , όσο και σε άλλα νοσοκομεία

Το να φροντίζουμε έγκαιρα με ακριβείς μετρήσεις να εντοπίζουμε τα προβλήματα μας οδηγεί και σε πιο αποτελεσματικές λύσεις .

Η αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών όπως ειδικές πύλες ψεκασμού UV LIGHT σε εισόδους κλινικών και χειρουργείων, ειδικά υλικά επίστρωσης σε χερούλια και παντός τύπου επιφάνειες , τοποθέτηση ειδικών διαχωριστικών, μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στην αποφυγή διασποράς μικροβίων.

Αξίζει να σημειωθεί σε κάθε περίπτωση πως η επένδυση σε νέα μέτρα και μεθόδους ελέγχου και διαχείρισης λοιμώξεων σε τοπικό (ανά νοσοκομείο) αλλά και εθνικό επίπεδο όχι μόνο δεν επιβάρυνε οικονομικά το ΕΣΥ εν μέσω πανδημίας αλλά αντιθέτως απέδωσε πολλαπλά οφέλη αναφορικά με την αναγκαιότητα της φαρμακευτικής και νοσηλευτικής δαπάνης ανά νοσηλευόμενο πολίτη, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις εξαιρετικές συνθήκες αναγκών που δημιούργησε το φαινόμενο του Κορωνοϊού.

Η πρόληψη είναι πάντα πιο ωφέλιμη , πιο αποτελεσματική και πιο ανέξοδη σε ένα σύστημα υγείας. Η Πανδημία μας διδάσκει ότι ακόμη και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης , η συνεχής προσπάθεια για τον περιορισμό των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων , σώζει ζωές . Η εγρήγορση , η κινητοποίησή μας και η χρησιμοποίηση της εμπειρίας που αποκομίσαμε κατά τη διάρκειά της Πανδημίας αποδεικνύονται πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια βελτίωσης του ΕΣΥ».

Λυκοστράτης Κωνσταντίνος, Διοικητής Γενικού Νοσοκομείου Νάουσας, Δρ. Συστημάτων Βιολογίας και Ιατρικής Πληροφορικής

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο healthreport.gr