Γιατί «Βλάχικος Πολιτισμός»;

Γράφει ο Γιάννης Κ. Τσιαμήτρος
Πιθανόν να αναρωτηθεί κανείς εύλογα, ίσως και με δυσαρέσκεια: -Εδώ έχουμε τόσα προβλήματα στον τόπο μας! να ασχοληθούμε και με τους Βλάχους τώρα;’. Ωστόσο, δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Πρώτον, γιατί υφίσταται ακόμα ζήτημα∙ μετά δε τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο χύθηκε πολύ μελάνι σχετικά με την βλαχολογία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό. Υπάρχουν πλείστα παραδείγματα και για να μη μακρηγορώ, θα αναφέρω μόνο ένα, αλλά σημαντικό: τον Φεβρουάριο του 1994, το Ευρωκοινοβούλιο επιδίκασε στην Ελλάδα 5 μειονότητες με πρώτη την βλαχική [1]. Και αυτό με την σύμφωνη γνώμη ελλήνων ευρωβουλευτών! δεν ήξεραν, λέει, τι ψήφισαν ακριβώς! Δεύτερον, γιατί το θέμα είναι σοβαρό, καθώς είναι εθνικό, παράλληλο και σχετικό - ως ‘συγκοινωνούντα δοχεία’- με το Μακεδονικό. Τρίτον, γιατί η Ρουμανία ακόμα διεκδικεί τους Βλάχους (λατινόφωνους) στα Βαλκάνια ως δικούς της ακόμα και με Νόμο της στη Βουλή (αρ. 299/13.11.2007), τροπ. το 2013 όπου οι λατινόφωνοι αναφέρονται και ονομαστικά.

Τέταρτον τέλος, γιατί υπάρχει μεταπολεμικά οργασμός δράσεων στο εξωτερικό (Βαλκάνια, Ευρώπη, Αμερική κλπ) όπως: βλαχολογικές διεπιστημονικές έρευνες & συνέδρια για λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, τραγούδια, εκδόσεις cd, βιβλίων κ.ά. Όλα μάλιστα είναι στην ‘βλάχικη γλώσσα’ [2] (αλήθεια ποια συγκεκριμένα;) από κύκλους που ομιλούν για ‘Βλάχικο Πολιτισμό’∙ βρίσκουν κιόλας μιμητές στην Ελλάδα και έχουμε δει πολλές φορές αυτούς τους μιμητές να φωτογραφίζονται στο διαδίκτυο με τους ‘πασχίζοντες’ για αυτόν τον ‘νέο Πολιτισμό’. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτοί οι κύκλοι επιζητούν διακαώς μειονότητες Βλάχων & Περιφερειακό λαό αυτών (βλέπε Μοσχόπολη 2010). Έτσι, και στην Ελλάδα κάποια νομικά και φυσικά πρόσωπα ομιλούν για επιστημονική ‘μελέτη του Βλάχικου Πολιτισμού’, άλλοι για ‘Πολυδύναμα Μουσεία Αρμάνικου/Βλάχικου Πολιτισμού στα Βαλκάνια’ κ.ά.

Όλα αυτά μπορούν να ερμηνευτούν από την παγκόσμια κοινή γνώμη και τους παγκόσμιους θεσμούς ποικιλοτρόπως! Άλλοι μπορεί να τα ‘μεταφράσουν’ ως μια πολιτισμένη προσπάθεια διάσωσης για κάτι που χάνεται με ένα σωρό επιχειρήματα, τα οποία εύπιστα ακουμπούν στο συναίσθημα, στα δικαιώματα κλπ. Άλλοι διαπιστώνουν ότι ορισμένοι επιδιώκουν με τις ενέργειές τους βλάχικο λαό ή βλάχικη μειονότητα. Υπάρχει και το φαινόμενο του ‘βαλκανικού εθνογλωσσικού εθνικισμού’ [3], όρος του γερμανού ρομανιστή γλωσσολόγου, Γιοχάνες Κράμερ, κ.ά.

Ας έρθουμε, όμως, στον τόπο μας, στην Ελλάδα & τους Βλάχους Έλληνες.

Ποιόν πολιτισμό έχουν ακολουθήσει στην χώρα μας αυτοί οι οποίοι είχαν/έχουν τα βλάχικα ως δεύτερη γλώσσα και προφορική σε οικογενειακό περιβάλλον; Ποιόν πολιτισμό ακολούθησαν στα έργα τους οι ποιητές, οι στιχουργοί και οι μουσικοί: Κώστας Κρυστάλλης, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Γεώργιος Ζαλοκώστας, Κώστας Βίρδος, Τάκης Μουσαφίρης, Βασίλης Τσιτσάνης κ.ά; Ποιόν πολιτισμό υπηρέτησαν οι βλαχόφωνοι πολιτικοί Ιωάννης Κωλέττης, Ευάγγελος Αβέρωφ, Αλέξανδρος Σβώλος κλπ; Ποιον πολιτισμό ευεργέτησαν οι Ευάγγελος Ζάππας, Γεώργιος Αβέρωφ, Σίμων Σίνας, Νικόλαος Στουρνάρας και τόσο άλλοι; Με ποιόν πολιτισμό ασχολήθηκαν οι βλαχικής καταγωγής επιστήμονες, κληρικοί, έμποροι, τεχνίτες κ.ά.; Σε ποια σχολεία και σε ποιές εκκλησίες πήγαιναν οι βλαχόφωνοι του ελληνικού ηπειρωτικού χώρου κατά την τουρκοκρατία [4]; Σε ποιά γλώσσα λέγονται ακόμα και σήμερα τα τραγούδια του Κοινοτικού Χορού (Κόρου ντι Χουάρα) στα βλαχοχώρια της Πίνδου; Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι προφανέστατη!

Ο Tache Papahagi, καθηγητής Γλωσσολογίας και Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου και υπέρμαχος της ρουμανικής προπαγάνδας, σε εργασία του [5] δεν μπόρεσε να αρνηθεί ότι τα πολιτιστικά στοιχεία που έχουν σχέση με τη μουσική, τον χορό και την ενδυμασία των Αρμάνων/Βλάχων στην Πίνδο (Νότια Ιλλυρία την αποκαλεί) είναι παρόμοια με αυτά των Ελλήνων. Μάλιστα ο ίδιος σημειώνει σε βιβλίο του [6]: ‘…Η συμμετοχή των Αρμάνων στην ελληνική δημώδη ποιητική δημιουργία παραμένει μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα…’. Φρονεί ότι είναι φυσικό οι Αρμάνοι να τραγουδούν στα ελληνικά τα συναισθήματά τους και υπογραμμίζει την εκφραστική ευλυγισία και τον λεκτικό πλούτο και γενικά την πολιτιστική υπεροχή της ελληνικής γλώσσας έναντι του ανεπαρκούς και ατροφικού αρμανικού ιδιώματος, το οποίο παρομοιάζει με ‘υδροχαρές φυτό σε ελληνικά νερά’.

Ο Άγγλοι αρχαιολόγοι-συγγραφείς, Alan J. B. Wace & Maurice S. Thompson, σε εξαίρετο εθνολογικό/λαογραφικό βιβλίο [7] ανάγουν τα λαϊκά πολιτιστικά στοιχεία των Βλάχων στον ελληνισμό. Η έρευνά τους ήταν επιτόπια στις αρχές του 20ου αιώνα. O ομότιμος καθηγητής του Αρχιτεκτονικού Τμήματος της Πολυτεχνικής Σχολής στο ΑΠΘ και αντ. μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Ν. Κ. Μουτσόπουλος, τονίζει την ελληνικότητα [8] των κάθε λογής βλάχικων ορεινών κατοικιών.

Δεν έχουμε τον απαραίτητο χώρο να απαριθμήσουμε τα ελληνικά πολιτιστικά στοιχεία των Βλάχων που παραθέτουν οι εξής διακεκριμένοι επιστήμονες: η ρουμάνα λαογράφος E. Moldoveanu, ο εθνολόγος γιουγκοσλάβος I. Cvijic, οι ακαδημαϊκοί Α. Κεραμόπουλλος, Σ. Μαρινάτος, Κ. Ρωμαίος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου D. Popovic, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Θεσ/νίκης Ι. Παπαδριανός και τόσοι άλλοι [9].

Τα βλάχικα γλωσσικά ιδιώματα σαφέστατα και αποτελούν καίριο πολιτιστικό στοιχείο των Βλάχων και η διάσωσή τους είναι αυτονόητη. Αρκεί οι ίδιοι να την κάνουν πράξη στην καθημερινότητά τους. Βέβαια, οφείλουμε να τονίσουμε ότι βρίθουν ελληνικών λέξεων του αρχαίου, μεσαιωνικού και νεώτερου Ελληνισμού, καθώς και ελληνικών δομικών στοιχείων, όπως μας αναφέρουν μελετητές (Ν. Κατσάνης, Κ. Νικολαΐδης Α. Λαζάρου κ.ά.)∙ μάλιστα ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα βλάχικα ‘επικάθησαν σε ελληνικό γλωσσικό υπόστρωμα’. Το ‘ευφυολόγημα’ του μακαρίτη Γιάγκου Περιφάν [10], ‘χάνεται η γλώσσα, χάνονται οι Βλάχοι’, που έχουν υιοθετήσει και κάποιοι συντοπίτες, θεωρώ ότι ενέχει αυτό που αναφέρθηκε προηγουμένως (‘εθνογλωσσικός εθνικισμός’ του Γιοχάνες Κράμερ). Προσωπικά έχω συναντήσει πολλούς Βλάχους που δεν ομιλούν βλάχικα, όμως, αισθάνονται μέσα τους μια βλαχικότητα που μπορεί να είναι πιο έντονη και από αυτούς που τα ομιλούν.

Γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των βλάχικων Συλλόγων δεν ομιλεί για ‘Πολιτισμό των Βλάχων’; Υπάρχει κάποιος βαθμός πρωτοβουλίας/πρωτοπορίας από ορισμένους και δεν το γνωρίζουμε; Συμβαίνει κάτι; Έχει δημιουργηθεί κάποιος άλλος πολιτισμός; ο Βλάχικος; Υπάρχει κάποιος πολιτικός λόγος να δημιουργηθεί αυτός; Δεν μας καλύπτει ο ελληνικός Πολιτισμός; Και αν ο ‘βλάχικος Πολιτισμός’ ανήκει στον ελληνικό, γιατί να μην αναφέρεται ο ελληνικός, αλλά να ‘εξυπακούεται’; Δεν θα ήταν προτιμητέο να υπάρχει αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει; Δηλαδή το ‘πολιτιστικός σύλλογος…’ ή το ‘ένωση πολιτιστικών συλλόγων Βλάχων’ κλπ;

Οι Βλάχοι μας έχουν Ομοσπονδία και γνωρίζουν καλά τι θα κάνουν για τον εαυτό τους. Είμαστε ελεύθερη και δημοκρατική χώρα, αλλά ταυτόχρονα είμαστε και ένα συγκροτημένο κράτος που προσέχει την ασφάλεια του στην πολυπαθέστατη ΝΑ Ευρώπη. Όσοι, βέβαια ‘πονούν’ για τη γλώσσα, το ίδιο θα πρέπει να ‘πονούν’ και για τον χαμό της νόστιμης βλάχικης πίτας της γιαγιάς τους, της ώρας του ‘βαρέματος στο κουτάρι’, του ‘σαλαϊσματος’ του κοπαδιού, της ηρεμίας του ‘σκάρου’ και χίλιων άλλων στοιχείων της παραδοσιακής βλάχικης ζωής. Έχουν το δικαίωμα στον πόνο, αλλά και την υποχρέωση στον πόνο για ΟΛΑ. Όχι επιλεκτικά!

Εν κατακλείδι ένας Πολιτισμός έχει ποιότητα, βάθος, θεμέλια, μέγεθος, διαχρονικότητα και πάρα πολλά στοιχεία που τον απαρτίζουν. Οι Βλάχοι μας, υποστηρίζω, ότι έχουν στο αίμα τους τον Ελληνικό Πολιτισμό και το ιδιαίτερο τους χαρακτηριστικό, τα βλάχικα, ανήκει στα παραδοσιακά λαϊκά τους πολιτιστικά στοιχεία που αποτελούν μέρος του Ελληνικού Πολιτισμού. Θαρρώ ότι οι απεγνωσμένες τελευταία προσπάθειες ανάδειξης ‘Βλάχικου Πολιτισμού’ έχουν σαθρά θεμέλια και η επιλογή αυτής της φράσης είναι πράξη πολιτική και διασπαστική για τον Ελληνισμό.

Αν μιλάμε για κίνδυνο και διάσωση, ο Ελληνισμός και η Ενότητά του είναι εκείνα που κινδυνεύουν στην σύγχρονη αναθεωρητική και νεοταξική εποχή.

Πηγές

[1] Ενδεικτικά: Α. Λαζάρου, ‘Ελληνισμός & Λαοί της ΝΑ Ευρώπης’, 3ος τόμος, σελ. 562. Μελέτη: ‘Επικαιρότητα του Κουτσοβλαχικού Ζητήματος - Απόφαση Φεβρουαρίου 1994 του Ευρωκοινοβουλίου’.

[2] Προσωπικά την ονομάζω ‘τα βλάχικα’, γιατί δεν έχουμε μια κοινή και ομογενοποιημένη βλάχικη γλώσσα. Ο ιστορικός Στέργιος Λαϊτσιος, στην εργασία του, ‘Τα βλαχικά πράγματα μεταξύ ιδεολογίας και πραγματικότητας’, (https://vlaxoxoria.gr/ta-vlachika-pragmata-metaxy-ideologias-ke-pragmatikotitas/) γράφει: ‘…Ο κατεξοχήν γνώστης του βλαχικού ζητήματος βαλκανολόγος, Μαξ Ντεμέτερ Πέιφους, άλλοτε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, χρησιμοποιεί για τη γλώσσα τον όρο «das Aromunische» δηλ. τα βλαχικά κι εξηγεί την επιλογή του καθώς δεν υπάρχει «κοινός γλωσσικός κανόνας»...’, βλέπε: Max Demeter Peyfuss, Der Weg der Familie Dumba von Mazedonien nach Wien, υποσημείωση 1. www.vr-elibrary.de/doi/10.7767/miog.1980.88.jg.313.

[3] Ο όρος και η παραπομπή αντλήθηκαν πάλι από την προηγουμένως αναφερθείσα εργασία του Στέργιου Λαϊτσιου [Johannes Kramer, Sprachwissenschaft und Politik. Die Theorie der Kontinuität des Rumänischen und der balkanische Ethno-Nationalismus im 20. Jh., in: Balkan-Archiv, NF 24/25 (1999/2000) 105-163].

[4] Συλλογικό βιβλίο, Αθήνα 2012, εκδόσεις Νήσος. Τίτλος: Ιστορία, Φιλοσοφία, και Διδακτική των Επιστημών’. Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου, Αθήνα 5-9 Μαΐου 2010. Μελέτη: ‘Η εν Μοσχοπόλει πνευματική κίνησις’, Νάντια Καρακώστα. Επίσης βλέπε ελληνικά σχολεία σε όλα τα βλαχοχώρια (Συράκο, Μέτσοβο κλπ).

[5] Tache Papahagi, ‘O problema de romanitate sud illiricǎ’, extras din grai şi suflet, revista, ‘Institutului de filologie şi folklor’, Bucureşti, 1923.

[6] T. Papahagi, ‘Paralele folclorice: traduceri din poezia popularǎ greacǎ: introducere, note de folclor, filologie si etnografie urmǎrite comparative’. Εκδ. Editura Minerva, Bucuresţi, 1970, 14.

[7] Alan J. B. Wace & Maurice S. Thompson. ‘Οι Νομάδες των Βαλκανίων, περιγραφή της ζωής και των εθίμων των Βλάχων της βόρειας Πίνδου’.’ Φ.Ι.Λ.Ο.Σ. Τρικάλων, εκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1989, σελ. 99. Ο γλωσσολόγος, Ν. Κατσάνης, ως σχολιαστής του βιβλίου, στην ίδια σελίδα (99) σε υποσημείωσή του (64) διευκρινίζει ότι δεν πρόκειται για δανεισμό στοιχείων από τους ελληνόφωνους, αλλά για συνέχεια του κοινωνικού βίου των βλαχοφώνων (σ.σ. άρα τα έθιμα τους είναι ελληνικά). Άλλωστε, οι συγγραφείς στο έργο τους ομιλούν για εντοπιότητα των Βλάχων στην Πίνδο.

[8]. Ν. Ι. Μέρτζος, ‘ΑΡΜΑΝΟΙ ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ΄, 2001, εκδ. Ρέκος. Στην ‘Εισαγωγή’ αυτού του βιβλίου, ο Ν. Κ. Μουτσόπουλος, όταν διαπραγματεύεται την κατοικία των ορεινών βλάχικων οικισμών (σελ. 23), γράφει: ‘…στα απλά, τα φτωχικά όπως και τα πλουσιότερα παραδείγματα των βλάχικων ορεινών κεφαλοχωριών, προσέκρουσα πάντα επάνω σε μια εμφανή προβολή μορφολογικών στοιχείων που αποπνέουν «ελληνικότητα»…’ και στην ίδια παράγραφο: ‘…σε τίποτα δεν διαφέρει η κατοικία των Βλάχων από την αντίστοιχη των άλλων ελληνικών οικισμών του ευρύτερου μακεδονικού χώρου…’.

[9]. Περισσότερες πληροφορίες για τα αναφερθέντα ονόματα στο Ευρετήριο του τετράτομου του Α. Λαζάρου, με τίτλο ‘Ελληνισμός & Λαοί της ΝΑ Ευρώπης’.

https://books.lazarougeorge.gr/wp-content/uploads/2017/01/LAZAROU-2os-OLO_LR.pdf . Επίσης, 1ος , 3ος & 4ος μέσα σε αυτόν τον σύνδεσμο.

[10] Ήταν μόνιμος πρόεδρος (πρώην λεγεωνάριος στην φασιστική Ρουμανία) της Α.F.A στην Γαλλία, συλλόγου που πιστεύει σε εθνότητα και μειονότητα των Βλάχων όπου αυτοί υπάρχουν και που έστελνε φυλλάδια κασέτες κλπ με παρόμοιο προπαγανδιστικό στην Ελλάδα στη 10ετία του 80.