«Κάπου στη Μακεδονία»: Ένα ιστορικό μυθιστόρημα του Φώτη Σιμόπουλου

Γράφει ο Γιάννης Κ. Τσιαμήτρος

To λογοτεχνικό έργο του Φώτη Σιμόπουλου, ‘Κάπου στη Μακεδονία’, που προκαλεί ενδιαφέρον να το διαβάσει κανείς για τον τίτλο του και μόνο, αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς αποτελεί ένα ιστορικό μυθιστόρημα με δομή μυθοπλασίας μέσα σε μια αυστηρά οριοθετημένη ιστορική εποχή περίπου μισού αιώνα (1912-1964).

Ως ιστορικό πλαίσιο και φόντο περιλαμβάνονται συνοπτικά η απελευθέρωση (από τους Τούρκους) της Μακεδονίας από τον Ελληνικό στρατό, ο Μεσοπόλεμος με κύριο γεγονός την ανταλλαγή των πληθυσμών, η Κατοχή, ο Εμφύλιος και η μετεμφυλιακή εποχή μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 60. Είναι προφανές ότι όλα σχεδόν τα τεκταινόμενα, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις (Θεσνίκη, Αθήνα), διαδραματίζονται στη γενέθλια πόλη του συγγραφέα, τη Βέροια, χωρίς αυτή να αναφέρεται, αφού πρόκειται για μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας αφήνει τον αναγνώστη να το διαπιστώσει ο ίδιος.

Ταυτόχρονα και πρωταγωνιστικά θα έλεγα, ο αναγνώστης έχει τη χαρά να απολαύσει την ιστορία τριών πολυμελών οικογενειών, τη ζωή των οποίων ο ώριμος και ικανότατος συγγραφέας περιγράφει με αριστοτεχνικό και μαγευτικό τρόπο: Οι οικογένειες των ντόπιων, ανταγωνιστών, εμπόρων υφασμάτων και πρώην Μακεδονομάχων και συναγωνιστών, του Αντώνη Σαριόγλου και Δημοσθένη Καστρίτη και του βλαχόφωνου, κτηνοτρόφου και εμπόρου δερμάτων, Λεωνίδα Ζιάκα, αναγκάζονται για βιοποριστικούς λόγους να συγκατοικήσουν σε ένα μεγάλο αρχοντικό σπίτι.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος συνιστούν μέλη μιας επαρχιακής πόλης (με όλες σχεδόν τις κοινωνικές της τάξεις), με τα προτερήματά τους, τα ελαττώματα και τις αδυναμίες τους, την αγάπη για την πατρίδα, τα ιδανικά τους, την αλληλεγγύη, την αυτοπειθαρχία, την ομόνοια, την αγάπη για την οικογένεια και το δυνατό δέσιμό της, τον δικό τους παλιακό ηθικό κωδικα (αυστηρή σχέση των δυο φύλων, μεγάλος σεβασμός στους γονείς κλπ), την διάθεση για ενότητα, την αποστροφή στην αδικία και στον πόλεμο, την αγάπη για την ελευθερία κ.ά.

Τις πανανθρώπινες αυτές αξίες, που ζωντανεύουν στο παρόν βιβλίο του, τις βρίσκουμε στις ελληνικές λαϊκές οικογένειες από την αρχαιότητα κιόλας και ας μου επιτραπεί να πω ότι τις έζησα μέσα από την οικογένεια μου και τους ανθρώπους των Πιερίων (σωστά ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον εκείνη την εποχή χρησιμοποιούμενο όρο ‘περατιανοί’ = πέρα από το ποτάμι), όπου πέρασα όλη μου σχεδόν την επαγγελματική μου δραστηριότητα (30 χρόνια καθηγητής).

Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να αφιερώσω μια μικρή παράγραφο στο προσφιλές στοιχείο που ο Φώτης χρησιμοποιεί πάρα πολλές φορές με αυθεντικό ταλέντο στο βιβλίο του: στον αγνό έρωτα. Στον έρωτα των νέων της εποχής αυτής σαν να τον έζησε ο ίδιος (σ.σ. μπορεί και να τον έζησε και ο ίδιος). Στον έρωτα που δεν διακρίνει θρησκείες (χριστιανός-εβραίος), καταγωγές (ντόπιος-βλάχος) και κοινωνικές ανισότητες. Στον δυνατό έρωτα που νομίζω ότι δεν τον βρίσκει κανείς στη σημερινή μας εποχή! Ίσως, γιατί υπήρχαν τότε πολλές απαγορεύσεις που τώρα δεν υφίστανται. Ίσως πολλά… Στον πραγματικό, αιώνιο και αληθινό έρωτα που μένει ανεξίτηλα και τραγικά χαραγμένος στη μνήμη του ανθρώπου, καθώς στην περίπτωσή μας είχε γίνει ανολοκλήρωτος:

‘…κοιτάχτηκαν στα μάτια, κι η λέξη «θυμάσαι;» ήρθε στα χείλη και των δυο, αλλά δεν ειπώθηκε. … Κρατιούνταν με λύσσα, να πνίξουν τη λύσσα που τους κυρίευε, αυτή τη λύσσα που τους έφερνε τόσο κοντά …’ (σελ. 452-453)

[απόσπασμα από συνάντηση των γερασμένων πλέον, Δημοσθένη Καστρίτη και Κατίνας Σαριόγλου, δύο εκ των κυρίων πρωταγωνιστών, οι οποίοι στα νιάτα τους είχαν ερωτευτεί ο ένας τον άλλον∙ η ζωή, όμως, τα έφερε ο Δημοσθένης να πάρει την Λισαβούδα και ο Αντώνης Σαριόγλου να παντρευτεί την Κατίνα. Τηρήθηκε, βέβαια, ο άγραφος ηθικός νόμος και δεν δημιουργήθηκε κανένα πρόβλημα ποτέ στις οικογένειες που απέκτησαν].

Πέρα από τις μοναδικές περιγραφές το αγνού και δυνατού έρωτα των νέων, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να είναι θεατής μιας πλούσιας, λαμπερής και αριστουργηματικής αναπαράστασης της Φύσης, των βεργιώτικων αρχοντικών σπιτιών, των μαγαζιών, των μεταφυσικών φαινόμενων (μάγισσες-Μοιραού, αερικά κ.ά.), των ηθών & εθίμων των διάφορων πληθυσμιακών ομάδων της Βέροιας και των γεγονότων της καθημερινής ζωής γενικότερα.

Αισθάνθηκα ιδιαίτερη χαρά, περηφάνια, έκπληξη και νοσταλγία, ως βεργιώτης βλάχικης καταγωγής, όταν, ως αναγνώστης, ζωντάνεψαν στα μάτια μου, σαν όνειρο δεμένο με τη πραγματικότητα, τα έθιμα του γάμου, του Δωδεκαημέρου, της Αποκριάς κλπ, καθώς τα ζούσε η οικογένεια του βλαχόφωνου Λεωνίδα Ζιάκα στο Σέλι και στη Βέροια.

Είδα μπροστά μου να περνάνε τα χάλκινα όργανα στο Σέλι, οι βλάχικοι λεβέντικοι & δωρικοί χοροί, τα βλάχικα γαμήλια τραγούδια (φιάτα νίκα = μικρή κόρη), οι ‘Λιγουτσάρηδες’ της Πρωτοχρονιάς (κουδουνοφόροι άντρες με κάπες και σπαθιά), οι Βλάχοι ‘Καπεταναραίοι’, καθώς και οι ντόπιοι βεργιωτάδες αδελφοί Δροσινοί στις αποκριές και άλλα πολλά.

Όλα αυτά παρουσιάζονται κινηματογραφικά, με τέχνη, αέρινα και υπερήφανα και - ας μου συγχωρέσει ο συγγραφέας το παρακάτω παραλληλισμό - σαν τον αέρινο, εγκεφαλικό, ηγετικό και με ψηλά το κεφάλι Φώτη που έβλεπα παλιά να παίζει ποδόσφαιρο, ως έφηβος στον Μέγα Αλέξανδρο Βέροιας. Σε όλα φαίνονται το ταλέντο και η αξία του ανθρώπου!

Το βιβλίο είναι έτσι κτισμένο ώστε ο αναγνώστης να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στον άνθρωπο, στις αξίες και τα ιδανικά του. Στοιχείο της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, στην οποία ακόμα στηρίζεται ο σύγχρονος κόσμος. Μάλιστα αρκετές φορές τα πρόσωπα του προβάλλονται ως ήρωες αρχαίας τραγωδίας, καθώς αφήνονται έρμαια τραγικών καταστάσεων που τους επιφυλάσσει η μοίρα. Και όλα αυτά βέβαια μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο μιας πόλης, ενός λαού και μιας πατρίδας που προσπαθούν να σταθούν στα πόδια τους.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα λογοτεχνικό έργο, όπου κυρίως τονίζονται η ανθρωπιά, η ενότητα και η δυναμική των ανθρώπων της πόλης (Ντόπιοι, Βλάχοι, Εβραίοι, Πρόσφυγες), αναδεικνύονται οι γυναικείοι χαρακτήρες (προσφιλές στοιχείο του συγγραφέα), χωρίς βέβαια να υποβιβάζονται οι ανδρικοί, υμνείται η γενέθλια πόλη κ.ά.

Θα κλείσω το σημείωμά μου με μια χιλιοειπωμένη φράση, ταυτόχρονα όμως, πάρα πολύ καίρια και σημαντική: Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλους!!

Φώτης Σιμόπουλος