Βεροιώτης: Σε ποιον αναφέρεται ο προφέσορας για τα περί του «Βλάχικου Δημοτικού τραγουδιού»;

Γράφει ο Γιάννης Κ. Τσιαμήτρος
Φωτογραφία: Τρανός χορός στην Αβδέλλα Γρεβενών
Σημ.1: [*: βλάχικο δημοτικό τραγούδι, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό που τραγουδούν οι δίγλωσσοι*¹ Βλάχοι μας, τόσο σε ελληνικό, όσο και σε βλάχικο στίχο. Εγώ προτιμώ την φράση «Τραγούδια των Βλάχων». *¹ Ο αείμνηστος καθηγητής Γλωσσολογίας στο ΑΠΘ, Νίκος Κατσάνης, στην ‘Εισαγωγή’ του βιβλίου των Wace & Thompson «Οι Νομάδες των Βαλκανίων» γράφει στη σελ. κα΄: «…μια συστηματικότερη μελέτη είναι δυνατόν να αποδείξει ότι το νεολατινικό ιδίωμα (ενν. τα βλάχικα) επικάθεται σε ελληνόφωνους ομιλητές, οι οποίοι στη συνέχεια γίνονται δίγλωσσοι…’].

Σημ 2: Οι πηγές/αναφορές είναι μέσα στο κείμενο.

Γνωστός συμπαθέστατος Πανεπιστημιακός κάνει πρόσφατα ανάρτηση στο facebook, ενημερώνοντας το κοινό του ότι ΚΑΠΟΙΟΣ βλαχολόγος-βαλκανολόγος δημοσίευσε άρθρα, όπου υποστηρίζει ότι: οι Βλάχοι ‘δεν τραγουδούσαν ποτέ εις την βλάχικην διάλεκτον’ και ‘δεν υφίσταται βλάχικο δημοτικό τραγούδι’. Οι σχολιαστές ερωτούν τον πανεπιστημιακό ποιος είναι αυτός ο βλαχολόγος και ποια είναι τα άρθρα του, όμως, αυτός δεν αποκαλύπτει το όνομά του.

Αντ’ αυτού, στα σχόλια, ο πανεπιστημιακός χρησιμοποιεί χαρακτηρισμούς για τον εν λόγω βλαχολόγο, όπως: ‘μίξη ημιμάθειας / αμάθειας, συμπλεγμάτων κατωτερότητας / ανωτερότητας, σύγχυσης ταυτότητας, φοβίας, γκαιμπελισμού’ και ‘Αυθεντία’ (σαφέστατα ειρωνικά).

Προσωπικά εγώ, που δεν είμαι βλαχολόγος-βαλκανολόγος, έχω γράψει άρθρα σε συνέχειες (και συνεχίζω ακόμα) στο facebook, στον τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό) και σε βιβλίο μου, για τα τραγούδια και τους χορούς των Βλάχων, χρησιμοποιώντας, βέβαια, πηγές, όπου υποστηρίζω ότι τα τραγούδια των Βλάχων είναι και σε ελληνικό και σε βλάχικο στίχο. Τα περισσότερα μάλιστα είναι σε ελληνικό στίχο (Τρανοί-κοινοτικοί χοροί, τραγούδια του γάμου, κλέφτικα κλπ). Όποιος ενδιαφέρεται μπορώ να του στείλω ολόκληρη την εργασία μου και είμαι ανοικτός στον διάλογο. Ο ερευνητής, βέβαια, οφείλει να μην είναι απόλυτος. Μπορεί, άλλωστε, στο μέλλον να προκύψει κάτι διαφορετικό.

Θεωρώ ότι τα τραγούδια των Βλάχων στους δυο τουλάχιστον τελευταίους αιώνες (από όσες πληροφορίες οι μεγαλύτεροι έχουμε πάρει από τους προγόνους μας) είναι και σε ελληνικό στίχο και σε βλάχικο στίχο. Για το πολύ απώτερο παρελθόν δεν έχουμε ασφαλή στοιχεία για να απαντήσουμε σίγουρα στο ερώτημα αυτό.

Πάντως, ο αναφερθείς Νίκος Κατσάνης πάλι στο βιβλίο ‘Οι Νομάδες των Βαλκανίων’ των Wace & Thompson στη σελ. 269, σημ. 180 τονίζει: «…η αποδεδειγμένη συμβίωση ελληνικής και κουτσοβλαχικής επί χίλια χρόνια στα ορεινά διαψεύδει την άποψη ότι μια γλωσσική ελληνολατινική συμβίωση σε απρόσιτες και απομονωμένες περιοχές ήταν αδύνατη…».

Επίσης έχω συνομιλήσει με την έγκριτη εθνομουσικολόγο Αθηνά Κατσανεβάκη και στη συζήτησή μας αυτή έκανε την υπόθεση (με την οποία συμφώνησα) ότι υπήρχαν και οι δύο μορφές (ελληνικά-βλάχικα) σχετικά με τον στίχο, με επικρατούσα τη μία ή την άλλη μορφή διαχρονικά, ανάλογα με τις οποιεσδήποτε συνθήκες. Είναι ένα μεγάλο, δύσκολο θέμα προς έρευνα διεπιστημονικά (ο Θουκυδίδης αποδοκιμάζει την αναζήτηση της αλήθειας αταλαιπώρως).

Πάρα πολλές πληροφορίες για το θέμα αυτό υπάρχουν στην εργασία του βλαχολόγου-βαλκανολόγου Αχιλλέα Λαζάρου με τίτλο, ‘Η Ιστορία του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού’. Προσέξτε, ο Α. Λαζάρου γράφει ‘βλάχικο δημοτικό τραγούδι’! Ο αγαπητός Πανεπιστημιακός στην ανάρτησή του στο facebook λέει ότι ο βλαχολόγος-βαλκανολόγος επιχειρηματολογεί ότι ‘δεν υφίσταται βλάχικο δημοτικό τραγούδι’. Άρα, μάλλον ο Πανεπιστημιακός δεν αναφέρεται στον κ. Α. Λαζάρου. Ή μήπως αναφέρεται σε αυτόν;

Στην εργασία του ο Α. Λαζάρου υποστηρίζει την ύπαρξη πλειοψηφίας του ελληνικού στίχου στα τραγούδια των Βλάχων και παραδέχεται την ύπαρξη αυτών σε βλάχικο στίχο, αλλά ως μειοψηφία και εξαίρεση. Μπορεί κανείς να διαβάσει την εργασία του εδώ: «‘Ηπειρωτικό Ημερολόγιο’ με τίτλο ‘Ιστορία του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού’, Ιωάννινα, 1988». http://www.ehm.gr/documents/calendars/calendar_1988.pdf (περιεχόμενα Ι΄ τόμου 1988, σελ. 339).

Είμαστε υποχρεωμένοι να αναφέρουμε ότι πολλά τραγούδια με ελληνικό στίχο μεταγλωττίστηκαν σε βλάχικο στίχο ή δημιουργήθηκαν πλαστά τραγούδια σε βλάχικο στίχο κατά τη διάρκεια της ρουμανικής προπαγάνδας (μέσα 19ου αι. μέσα 20ου αι.). Δημιουργούνται επίσης, κατά τη γνώμη μου, τέτοια τραγούδια τα τελευταία μας 40 χρόνια (ένα φαινόμενο που χρειάζεται σχολαστική επιστημονική μελέτη από ειδικούς). Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι και τότε και τώρα οι Ρουμάνοι θεωρούν τα βλάχικα/αρμάνικα ως διάλεκτό τους (βλ. λεξικό του Τάκη Παπαχατζή) και ακόμα με νόμο τους οι Ρουμάνοι θεωρούν δικούς τους όλους τους λατινόφωνους της Βαλκανικής.

Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για μεταγλωττισμένα ή πλαστά τραγούδια. Ένα μικρό παράδειγμα: Ο αναφερθείς καθηγητής Γλωσσολογίας στο ΑΠΘ, Ν. Κατσάνης, που είναι σχολιαστής στο βιβλίο των Wace & Thompson με τίτλο ‘Οι Νομάδες των Βαλκανίων’ γράφει στη σελίδα 99, σημ. 65 «…Πολλά κουτσοβλαχικά τραγούδια αποτελούν μετάφραση από τα ελληνικά…». Επίσης στην ίδια σημείωση πιο μπροστά σημειώνει: «…τα δεύτερα (ενν. ελληνικά) είναι εξίσου λειτουργικά με τα πρώτα (ενν. βλάχικα) και δεν αποτελούν νεωτερισμούς για τους Βλάχους…».

Τώρα ας έλθουμε στην ανάρτηση του Πανεπιστημιακού εκεί που παραθέτει δυο- τρία links (συνδέσμους) από το you tube επιλεκτικά με τωρινά τραγούδια σε βλάχικο στίχο από τα βόρεια βλάχικα ιδιώματα. Ασφαλώς, όμως, ως πανεπιστημιακός λαογράφος, θα πρέπει να γνωρίζει ότι ο πολιτικός και συγγραφέας, Σπυρίδων Λάμπρου (1852-1919), σε άρθρο του [«Ηπειρωτικά», ΝΕλλ 10 (1913), 384-385] έγραψε ότι ο σύγχρονος Ρουμάνος περιηγητής και συγγραφέας στην Βόρειο Ήπειρο (Ν. Αλβανία), Κ.Ν. Μπουριλεάνου, που εξυπηρετούσε την Ρουμανική Ιδέα, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, που ζούσε, τα τοπικά (επιχώρια) άσματα στη Μοσχόπολη ήταν στα ελληνικά.

Υπάρχει βιβλίο από λαογράφο με τίτλο ‘Αετομηλίτσα-Λαογραφικά’, β΄ έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Αετομηλίτσας, Γιάννινα, 2003), όπου στο κεφάλαιο ‘Γλωσσική Λαογραφία’ παρουσιάζονται 81 δημοτικά τραγούδια σε ελληνικό στίχο, και 18 αντίστοιχα τραγούδια σε βλάχικο στίχο. Σε όλα σχεδόν τα ελληνικά λαογραφικά βιβλία, αλλά και σε πάρα πολλές προφορικές μαρτυρίες παραδοσιακών πληροφορητών υπάρχει πάνω κάτω αυτή η αναλογία. Δεν έχω τον απαραίτητο χώρο να τα παραθέσω.

Τέλος, θεωρώ ότι δεν αρμόζει, είναι μη συναδελφικό και μη δεοντολογικό επιστημονικά για έναν Πανεπιστημιακό να χρησιμοποιεί, έστω και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, χαρακτηρισμούς (αναφέρθηκαν προηγουμένως) για ερευνητή και να τον στοχεύει ως υποστηρίζοντα ότι ‘δεν υφίσταται βλάχικο τραγούδι’ ή ότι οι Βλάχοι ‘δεν τραγούδησαν ποτέ εις την βλάχικην διάλεκτο’, χωρίς καν να τον κατονομάζει. Σε ποιόν τελικά ο Πανεπιστημιακός αναφέρεται;

Παραθέτω ελάχιστα δείγματα συνδέσμων από Τρανό χορό και από Κείμενα στα βλαχοχώρια των Γρεβενών με διαχρονικά και γνήσια τραγούδια με ελληνικό στίχο (που είναι σαφέστατα τα περισσότερα).

Αβδέλλα:

Σαμαρίνα: