Πανελλήνιες, γλώσσα, λαϊκή παράδοση

Tου πρώην δημάρχου Νάουσας Γιώργου Πολάκη
Σε προηγούμενο άρθρο μου αναφέρθηκα στο ποιητικό κείμενο που έπεσε στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Στην ποίηση που τη συναντάμε στην καθημερινότητά μας διαχρονικά από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Έφερα παραδείγματα προσέγγισης της ποίησης έτσι ώστε να γίνει ελκυστική για όλους. Ιδιαίτερα για τους μαθητές. Σήμερα θα αναφερθώ στην Ελληνίδα μητέρα από τους Ομηρικούς χρόνους, τότε που μεγάλωνε τα παιδιά της και φρόντιζε να μη λείπει τίποτα από το σπίτι. Τους μετέπειτα αγώνες της για την ελευθερία, την τιμή και την αξιοπρέπεια της οικογένειας και της Πατρίδας και για την υπεράσπιση των πατρογονικών εστιών και της Θρησκείας.

Μέχρι τις μέρες μας, που εκτός από τα παραπάνω, έχει να ετοιμάσει και τα παιδιά για τις Πανελλαδικές εξετάσεις και εργαζόμενη να βοηθήσει την οικογενειακή προσπάθεια επιβίωσης μέσα από μια αγωνιώδη και κοπιαστική πορεία. Μπορεί να βαρυγκομά, αλλά δεν τα παρατάει ποτέ. Κι’ όλο φορτώνεται με καινούργια αντικείμενα και καινούργια βάρη. Η ζωή γίνεται όλο και πολυπλοκότερη όλο και πιο απαιτητική.

Την σημερινή αναφορά μου στην Ομηρική ποίηση θα τη συνδυάσω με το σήμερα, για να προσδώσω επί πλέον ενδιαφέρον στην ανάγνωση. Θυμάστε πιστεύω την πολύ όμορφη εκδήλωση που έγινε από το Υπουργείο Εσωτερικών (τομέας Μακεδονίας και Θράκης) στη Νάουσα στις 22/11/2019. Την έκθεση φωτογραφίας με θέμα “Η Ελληνίδα στον πόλεμο”. Από εκεί είναι και οι φωτογραφίες που έχετε την ευκαιρία να δείτε σήμερα, ορισμένες σε double exposure, για να πάρω το background. Αυτό το παρασκήνιο που ταιριάζει στις πανέμορφες παραδοσιακές στολές της Πατρίδας μας και στις κοπέλες που τις φοράνε.

Ο Μενέλαος, βασιλιάς της Σπάρτης, φιλοξενεί με τιμές στο παλάτι του τον Τηλέμαχο, τον γιό του Οδυσσέα.

«σῖτον δέ σφ ̓ ἄλοχοι καλλικρήδεμνοι ἔπεμπον»

«...για το ψωμί (στο τραπέζι) φρόντιζαν οι γυναίκες τους,

με τις πανέμορφες μαντίλες στο κεφάλι». (Μετάφραση Δημήτρη Ν. Μαρωνίτη, 1929-2016, καθηγητή φιλοσοφίας στο Α.Π.Θ., διετέλεσε πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1994-2001).

«...τὰ σιταρόψωμα ἔστελναν οἱ λυγερὲς κυράδες, (Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη , 1849-1923, συγγραφέα και ποιητή).

«...άρτον οι ευμορφομάντηλες γυναίκες τους εστέλναν» (Μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά, 1825- 1896, πολιτικού και συγγραφέα)

«...ψωμί τους στέλναν οι γυναίκες τους οι ομορφομαντιλούσες (Μετάφραση Ιωάννη Κακριδή (1901-1992), φιλολόγου και Νίκου Καζαντζάκη, 1883-1957, συγγραφέα, δημοσιογράφου, πολιτικού, μουσικού, ποιητή και φιλοσόφου.

Πόσο όμορφες λέξεις χρησιμοποιούν οι μεταφραστές. Ο Εφταλιώτης, επειδή κάνει έμμετρη μετάφραση, του ταίριαξε η λέξη «λυγερές», σε πολύ ελεύθερη μετάφραση-ποίηση. Ο Μαρωνίτης χρησιμοποιεί ολόκληρη φράση «με τις πανέμορφες μαντίλες στο κεφάλι» και αποδίδει πλήρως το νόημα. Ο Πολυλάς φτιάχνει τη δική του λέξη «ευμορφομάντηλες». Ο Καζαντζάκης κάνει χρήση μιας πολύ ποιητικής και εύηχης λέξης «ομορφομαντιλούσες», κατά το ξανθομαλλούσες. Ο Ζήσιμος Σιδέρης (1871-1933, δικαστικός, δικηγόρος, ποιητής, μεταφραστής, πολιτικός και δημοσιογράφος) πλέκει επίσης μια δική του λέξη με μεγάλη επιτυχία «ομορφομαντήλωτες».

Αυτός όμως που χρησιμοποιεί μια λέξη όνειρο, που κυλάει σαν γάργαρο νερό μέσα στο στίχο, με αποτέλεσμα να ακούμε ένα μαγικό μουσικό κελάρυσμα, είναι ο μεγάλος μας ποιητής Όμηρος. Η μουσικότητα και το μέτρο σε μια μόνο λέξη: «Καλλικρήδεμνος». Δεν μπορούμε παρά να υποκλιθούμε σ’ αυτό το μεγάλο ταλέντο, σ’ αυτόν τον Τιτάνα της ποίησης. Κρήδεμνος (κάρα+δέω, δένω) : κεφαλόδεσμο. Κάλλος+ κρήδεμνος: ο (η) Καλλικρήδεμνος. Άλοχος : σύζυγος, γυνή (λέχω: πλαγιάζω, εξ ου και λοχεία, λεχών). Το «α» είναι προσθετικό α+λέχος, συμμετέχουσα τῆς αὐτῆς κλίνης μετά τινος.

Θαυμάστε την ομορφιά του κρήδεμνου με το πλουμιστό κέντημα και τα φανταχτερά χρώματα στο μέτωπο της κοπελιάς με την στολή Επισκοπής Νάουσας.

Κάντε μια βαθιά υπόκλιση στον κρήδεμνο (κατσούλι) της κοπελιάς με την πανέμορφη και άψογη από κάθε άποψη παραδοσιακή στολή της Αλεξανδρείας (Ρουμλούκι).

Σταυροκοπηθείτε μπροστά στην αρχοντική, απαστράπτουσα και ακτινοβολούσα στολή της Ηρωίδας Ναουσαίας, το «βαρύ πυροβολικό» της παράδοσής μας που έχει Αγιοκαταταχτεί, έχει περάσει στη χορεία των Αγίων Νεομαρτύρων (Οι εν Αράπιτσα Ναούσης Εθελούσιοι Άγιοι Νεομάρτυρες), η δε πόλη της Νάουσας έχει καταστεί Αγιοτόκος και Αγιοτρόφος, μετά τις άοκνες προσπάθειες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Παντελεήμονος και την αναγνώριση και επισφράγιση επίσημα από τη Μητέρα Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, τηρηθεισών όλων των ενεργειών της Κανονικής Οδού (βλ. Χρυσοστόμου Παπαδάκη, Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου, Ιεράπετρα 9-5-2014, «είναι ισόκυρο και ισοστάσιο με το μαρτύριο των λοιπών Ναουσαίων Αγίων Νεομαρτύρων, αν όχι και ενδοξότερο και ηρωϊκότερο ως απολύτως εθελούσιο..!!».

Τις στολές φοράνε χορεύτριες του περιβαλλοντικού, χορευτικού, λαογραφικού και πολιτιστικού Ομίλου Νάουσας «Η Αράπιτσα». Τις πλαισιώνουν «εκόντες-άκοντες», προφανώς με καμάρι και εύλογη υπερηφάνεια οι Θεόδωρος Καράογλου, Υφυπουργός Εσωτερικών, Λάζαρος Τσαβδαρίδης, συνάδελφος δικηγόρος και βουλευτής Ημαθίας και ο Δήμαρχος Νάουσας, καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Νικόλας Καρανικόλας.