Βεροιώτης: Τα Θεοφάνεια στα χωριά των Πιερίων (ήθη, έθιμα, κάλαντα)

Tου Γιάννη Τσιαμήτρου
Την ημέρα των Φώτων στα Ριζώματα ο κόσμος πήγαινε νωρίς στην εκκλησία με τα μπραγάτσια (μικρά χάλκινα δοχεία) με ένα μήλο μέσα και βασιλικό. Αυτό γίνονταν γιατί δεν υπάρχει στο χωριό κανένα ποτάμι ή ρέμα. Μετά τον εκκλησιασμό έξω στην αυλή γίνονταν ο αγιασμός
των υδάτων στα μπραγάτσια που ήταν όλα συγκεντρωμένα. Γινότανε επίσης δημοπρασία της εικόνας της Βάπτισης του Χριστού και όποιος έπαιρνε την Βάπτιση την πλήρωνε με ένα σημαντικό ποσό. Όλες οι εικόνες της Εκκλησίας έβγαιναν έξω και όλο το χωριό περνούσε από την “Βάπτιση” και τις εικόνες και χαιρετούσε.

Μετά στήνονταν χορός έξω από την Εκκλησία. Το Βασικό τραγούδι ήταν: “Σήμερα είν τα Φώτα κι Φωτισμός, σήμερα κυρά μας η Παναγιά απ τον ουρανό συγκατέβηνι με τα θυμιατήρια στα δάκτυλα κι μι του ευαγγέλιο στην αγκαλιά, κι τουν Αγιο Γιάννη παρακαλεί, δύνησι Αγιο Γιάννη κι Αη Πρόδρομι να βαφτίσεις τονον Θιόμ πιδί, δύνομαι και σώνω κι προθυμώ σπάργανα οικονόμου κιρια να βρω, να βαφτίσω το Θιόμ πιδί”.

Μετά τα παλικάρια (οι νιόγαμπροι της χρονιάς) έπαιρναν τις εικόνες με φλάμπουρα που τα λέγανε "κυργιαλέσα" (ήταν μεγάλα κοντάρια που στην κορυφή τους είχαν σταυρό με βασιλικό και χρωματιστό μαντήλι). Τάζανε επίσης γίδια και πρόβατα στη εκκλησιά. Μετά γυρνούσαν τρεις φορές τη εκκλησία και φώναζαν “Κύργια λέησον, Κύργια λέησον”, ενώ ταυτόχρονα κτυπούσαν οι καμπάνες. Το απόγευμα οι γυναίκες με τα μπαγκράτσια αγίαζαν τα αμπέλια και στήνονταν χορός σε ένα ειδικό ανοιχτό χώρο (όχι στο μεσοχώρι).

Στο Δάσκιο πήγαιναν στις βρύσες και στα εξωκλήσια του χωριού, διαγράφοντας έναν νοητό κύκλο γύρω από το χωριό για να το προστατεύει από τις αρρώστιες. Για να’ ναι σίγουροι γι’ αυτό κάρφωναν τρεις ξύλινους σταυρούς σε τρία δέντρα γύρω από το χωριό και σε άλλα πέντε-έξι δέντρα βάζανε σκάρφη στις τρύπες τους, που τις ανοίγανε με μεγάλες αρίδες (τρυπάνια). Η σκάρφη (ποώδες πολυετές φυτό με φαρμακευτικές ιδιότητες) που στη επιστημονική γλώσσα λέγεται "ελλέβορος ο μέλας", χρησιμοποιούνταν και στη αρχαιότητα για μαγγανείες και γιατροσόφια. Για αυτό ο λαός εξακολουθεί να πιστεύει πως έχει προστατευτικές ιδιότητες.

Την «βάπτιση» στο Δάσκιο την έκαναν σ’ ένα ρέμα με νερό έξω από το χωριό κι όταν ο παπάς έψαλλε το "Ἐν Ἰορδάνη" όλοι οι γαμπροί χαμήλωναν τα φλάμπουρα και βουτούσαν
τους σταυρούς μέσα στο αγιασμένο νερό, ενώ οι γυναίκες έσκυβαν και έπαιρναν μια χούφτα άμμο και τον έδεναν μέσα σε μαντήλια για να τον βάλουν στις φωλιές, που γεννούσαν οι κότες "για να κάνουν πολλά αυγά".

Το απόγευμα οι γυναίκες με τα μπαγκράτσια αγίαζαν τα αμπέλια και στήνονταν χορός σε ένα ειδικό ανοιχτό χώρο (όχι στο μεσοχώρι). Αγίαζαν ακόμα μια χούφτα με στάρι στο μαντήλι για να τα δόσουν στα ζώα να μην αρρωστήσουν. Είχαν, επίσης, και μπραγκάτσια με νερό, μήλα, καρύδια κυδώνια και διάφορους καρπούς για αγίασμα. Μερικοί πήγαιναν για λογαριασμό της εκκλησίας και ψημένες κότες περασμένες στη "σούγλα" που στο τέλος τις βγάζανε στη δημοπρασία κι εκείνοι που τις έπαιρναν έστηναν χορό και χόρευαν με αυτές στο χέρι τραγουδώντας το "Σήμερα ειν τα Φώτα....".

Στην συνέχεια τραγουδούσαν: "όσα άστρα ειν στον ουρανό και φύλλα από τα δέντρα, τόσοι κλέφτις μαζώχτηκαν κλέφτις κι χαραμίδες, για να πατήσ’ν τις νιοκλησιές κι τ’άγιου του βαγγέλιου, κι τ’άγιου βήμα ράγισε ‘πο μεσ’ την άγια πέτρα".
Αν κανένας αργούσε και πήγαινε τελευταίος στη εκκλησιά οι άλλοι που τον βλέπανε λέγανε μεταξύ τους : "Ελάτε να βάλουμε από πέντε δέκα οκάδες κρασί να τον κολυμπήσουμε στ’αυλάκ(ι) κι να τον κάνουμι Φώτ(η)".
Εκείνος, σαν έβλεπε ότι είχαν κακό σκοπό έταζε περισσότερο κρασί κι ύστερα γλεντούσαν με κρασί και σουγλιμάδες όλη μέρα. Με τον αγιασμό, που έπαιρναν από την εκκλησιά, ράντιζαν τα σπαρτά, τα μαντριά, τα δέντρα τα μελίσσια και όλο το βιός.