«Ναματιανές ντοπιολαλιές και δοξασίες στα Νάματα Βοΐου - Ασκίου Κοζάνης» - Βιβλίο της Παπαθωμά Δ. Αναστασίας - Πήλιουρη

Το βιβλίο σχολιάζει ο Τσιαμήτρος Γιάννης

Έχω διαπιστώσει, πράγματι, ότι όσοι καταπιάνονται σοβαρά (όχι αναγκαία επιστημονικά) με θέματα του λαϊκού πολιτισμού και ιδιαίτερα με τοπικά γλωσσάρια, παροιμίες, λαϊκές προλήψεις κλπ είναι ‘καταδικασμένοι’ να πετύχουν
στο σκοπό τους για πολλούς και διαφόρους λόγους: Πρώτον γιατί, παίρνει ‘σάρκα και οστά’ η διακαή τους επιθυμία να διασώσουν και να προστατέψουν το γλωσσικό και πολιτιστικό πλούτο από το μέρος όπου έκαναν τα πρώτα βήματα της ζωής τους, νοιώθοντας ταυτόχρονα την υπευθυνότητα να φέρουν σε πέρας το έργο που μόνοι τους αναλαμβάνουν με όσο το δυνατό καλύτερο αποτέλεσμα.

Δεύτερον γιατί, τέτοιες εργασίες προβάλλουν τον αγώνα της Μνήμης ενάντια στη Λήθη των ημερών μας, όπου - χάριν του εξορθολογισμού, της τεχνολογίας, της ξέφρενης ταχύτητας της εποχής μας και του πλουτισμού - όλα δείχνουν να ‘ισοπεδώνουν’ αξίες παραδοσιακές και διαχρονικές όπως: η ξεγνοιασιά, η ψυχική υγεία, η άμεση ανθρώπινη συμμετοχή με το συνακόλουθο αίσθημα δημιουργικότητας, η αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους, η αλληλεγγύη, ο αλληλοσεβασμός, το μέτρο, η αρμονία, η ομορφιά, η απλότητα, η ντομπροσύνη, η καρτερικότητα και τόσα άλλα στοιχεία του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, που διαμορφώθηκαν αβίαστα και δημιουργικά μέσα στους αιώνες. 

Τρίτον γιατί, τέτοια έργα συνιστούν πολύτιμη παρακαταθήκη για τη συνέχεια του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, τόσο σε τοπικό όσο και σε πανελλήνιο επίπεδο, καθώς ενώνονται το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον αυτού του πολιτισμού και αναδεικνύεται (και ισχυροποιείται) η πολιτισμική και η συλλογική ταυτότητα του. 

Και άλλοι πολλοί λόγοι… 

Μέσα σε αυτούς τους ανθρώπους ανήκει δικαιωματικά και η Αναστασία Δ. Παπαθωμά - Πήλιουρη με το βιβλίο της που έχει το πλήρη τίτλο ‘Ναματιανές ντοπιολαλιές και δοξασίες [Πιπιλισ(τι)νό Γλωσσάριο - Τοπικές Παροιμίες - Λαϊκές Προλήψεις] στα Νάματα Βοϊου - Ασκίου Κοζάνης, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2018.

Το βιβλίο αυτό, όπως λέει στο Πρόλογο η συγγραφέας, ‘συμπληρώνει μια τριλογία* για τη Γενέθλια γη και το χωριό το λατρευτό της καταγωγής μας, Νάματα’ και ‘δεν διεκδικεί συγγραφικές, επιστημονικές και ερευνητικές δάφνες, αλλά είναι ένα πόνημα κατάθεσης ψυχής για το τόπο καταγωγής μου, και για τον τόπου που γεννήθηκα, τα Νάματα’. Θα τολμούσα να πω ότι στη τριλογία αυτή το ένα βιβλίο συμπληρώνει και βελτιώνει το άλλο. 

*Πρώτο βιβλίο: ‘Από δωρικά Νάματα, τα Νάματα (Πιπιλίστσα) Ασκίου - Βοΐου Κοζάνης’, των Αρχιμ. Παπαθωμά Δ. Γρηγορίου και Παπαθωμά Δ. Αναστασίας - Πήλιουρη, εκδ. Επέκταση, Θεσσαλονίκη - Κατερίνη, 2012 με το παραρτηματικό Συμπλήρωμα του ‘Τα χιονάτα Νάματα’ της Παπαθωμά Δ. Αναστασίας - Πήλιουρη και,
Δεύτερο βιβλίο: ‘Τα γιορτινά Νάματα (Λαογραφικά παράτιτλα του χωριού Νάματα Κοζάνης. Τα Νάματα στις ενιαύσιες γιορτές), της Παπαθωμά Δ. Αναστασίας, Θεσσαλονίκη, 2014. 

Το παρόν βιβλίο περιλαμβάνει τον Πρόλογο της συγγραφέα, το κυρίως μέρος όπου υπάρχει Λεξιλογικός κατάλογος ιδιωματισμών (τοπικό γλωσσικό ιδίωμα) στη Πιπιλισνή/Ναματιανή Ντοπιολαλιά και ολοκληρώνεται με Παροιμίες, Παροιμιώδεις Φράσεις, Προλήψεις, Δεισιδαιμονίες, Ευχές, Όρκους, Ύβρεις, Αναθεματισμούς, Κατάρες των Ναμάτων με την απαραίτητη Βιβλιογραφία στο τέλος. 

Το γεγονός ότι η συγκέντρωση του πρωτογενούς υλικού έγινε από άνθρωπο ντόπιο, ο οποίος γεννήθηκε και έζησε στα Νάματα - με την αρωγή των άμεσων συγγενών και συγχωριανών του σε μεγάλο βάθος χρόνου - αποκτά ιδιαίτερη σημασία και ειδικό βάρος. Οι ειδικοί Λαογράφοι δίνουν τεράστια σημασία σε τέτοιου είδους πονήματα. Είχα μια σχετική συζήτηση με τον Ευάγγελο Καραμανέ, Διευθύνοντα του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος μου τόνισε αυτόν τον παράγοντα χαρακτηριστικά και με διαβεβαίωσε ότι οι Λαογράφοι στηρίζονται σε τέτοιες εργασίες. Άλλωστε, μου επισήμανε ότι μεγάλο μέρος του Αρχείο του Κέντρου αυτού αποτελείται από καταγραφές συγγραφέων τοπικής καταγωγής, οι οποίες θεωρούνται ως πρωταρχική του ‘ύλη’ από τις αρχές του 20ου αιώνα και η διαδικασία αυτή συνεχίζεται ακόμα και τώρα. Δεν σημαίνει, βέβαια, ότι τέτοιες καταγραφές δεν επιδέχονται κριτικής. 

Πάντως, η ταπεινότητά μου θεωρεί ότι το παρόν βιβλίο είναι προσεγμένο, άμεσο, αμερόληπτο και αληθινό, όπως γράφει η συγγραφέας στη σελ. 11 ‘το παρόν πόνημα είναι καρπός αγάπης για το χωριό, για τους οικιστές του και για την αλήθεια που αυτό φέρει, τις περισσότερες φορές βουβά και σιωπηλά… μέσα του…’. Η ‘βουβή αυτή πραγματικότητα’ εμένα προσωπικά με πείθει, γιατί καταλαβαίνω τι αυτή σημαίνει… 

Τα περισσότερα στοιχεία (λέξεις, παροιμίες, ιδιωματισμοί, προλήψεις κλπ) του βιβλίου μπορεί να τα συναντήσει κανείς σε παραλλαγές σε πολλά μέρη της Ελλάδας και αυτό είναι το περισσότερο σημαντικό στα λαογραφικά στοιχεία ενός λαού. Οι παραλλαγές και η τοπικότητα! 

Αυτά αποτελούν τη πεμπτουσία της Λαογραφίας που συμπυκνώνεται στη λαϊκή ρήση «κάθε τόπος και ζακόνι (συνήθεια), κάθε μαχαλάς και τάξη». Όλη η ομορφιά εδώ βρίσκεται. Στη μοναδικότητα του κάθε τόπου και του κάθε ανθρώπου! Στον μοναδικό τρόπο που ο κάθε άνθρωπος αρθρώνει μια λέξη, μια φράση, ένα παραμύθι… Εκατομμύρια πράγματα μπορεί να πει κανείς για αυτό τον πλούτο, το θησαυρό και τον… ωκεανό της Παράδοσης και του λαϊκού πολιτισμού. Καλώς μας λέει η συγγραφέας πάλι στη σελίδα 11: «κάποιες πτυχές αυτής της βουβής πραγματικότητας, ως μια πρώτη απόπειρα σποραδικής καταγραφής αναδεικνύουν οι σελίδες που ακολουθούν, καθώς αυτές (θα) παραμείνουν εξ ορισμού αέναα ανεξάντλητες…». 

Τελειώνοντας αυτό το σημείωμα θα δανειστώ από τη σελίδα 404 του βιβλίου κάποιες ευχές που λέγανε/λένε οι Ναματιανοί στο δικό τους γλωσσικό ιδίωμα (Οι ευχές αυτές απευθύνονται στο βιβλίο της Αναστασίας Δ. Παπαθωμά):
‘Καλή στρατιά, καλό ταξίδι, η ώρα η καλή, η Παναγιά μαζί σου, ο Αϊ- Νικόλας να σι φυλάει, όλα τα καλά να αποκτήσεις, χώμα να πιάνεις και χρυσάφι να γίνεται, κανένα εμπόδιο μπροστά σου…’.

Νάματα

Νάματα

Ιερά Μονή Αγία Παρασκευή Δομαβιστίου κοντά στα Νάματα