Η πικρή αλήθεια για τη βλάχικη γλώσσα

Του Γιάννη Τσιαμήτρου

Εσύ που παλιά κυριαρχούσες στους λόγγους, στα τσαΐρια στα βουνά, στις στρούγκες, στα μπατζιά, στις κασερίες, στις αυλές των σπιτιών, στα λιθόστρωτα καλντερίμια των παζαριών, στα πολυπληθή φαλκάρια από τα χειμαδιά στο ξεκαλοκαίριασμα και αντίθετα, στις βλαχόστρατες με τους κιρατζήδες με τ’ άλογα και τα μουλάρια από τη Πίνδο μέχρι τα Βαλκάνια, ‘τας Ευρώπας’ και ‘ως πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα’ (νάπαρτι ντι Μάρε Λάϊ). Εσύ που αντηχούσες πότε άγρια, πότε γλυκά, πότε συμβουλευτικά και πότε πειραχτικά στους καφενέδες, στις πλατείες και στα μαγαζιά (σαμαράδικα, ραφτάδικα, παντοπωλεία, τσαρουχάδικα, αργυροχρυσοχοΐα, χάνια κλπ), βγαίνοντας με καθαρότητα, δύναμη και διαύγεια από τα λαρύγγια των φτωχών και πλούσιων αστών, εμπόρων, εργατών, υπαλλήλων κ.ά. Αρμάνων/Βλάχων.

Εσύ που είχες τη τιμητική σου στα τραγούδια (κ΄.ντιτσι), στους χορούς (τζιόκουρι), στους γάμους (νούμτα) και στα πανηγύρια των βλαχοχωριών και μεγάλων ‘βλαχοκώμων’ της Πίνδου, του Ολύμπου, του Βερμίου, του Καϊμακτσαλάν κλπ, όπως το Μέτσοβο, το Συράκο, το Γαρδίκι, η Τζούρτζια, η Κλεισούρα, το Νυμφαίο, η Σαμαρίνα, το Περιβόλι, η Σμίξη, η Αβδέλλα, το Σέλι, το Ξηρολίβαδο, το Λιβάδι, τα Μεγάλα Λιβάδια, το Χιονοχώρι, ο Αϊλιάς κλπ, αλλά και όλων των μεγάλων πόλεων της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας στις χειμωνιάτικες εκδηλώσεις του Δωδεκαημέρου και της Αποκριάς.

Εσένα που περίμεναν με μεγάλη προσμονή να ακούσουν τα μικρά παιδιά (φιτσιόρλι) με αγαλλίαση και ευχαρίστηση, εκφρασμένη από το στόμα του παππού (αφεντημάρι) και της γιαγιάς (μαναμάρι) στην διήγηση των συναρπαστικών παραμυθιών και ιστοριών με μάγισσες και δράκους, τα βράδια στο τζάκι το χειμώνα και τις φωτιές το καλοκαίρι στο βουνό.

Χρησιμοποιώντας εσένα, οι γυναίκες και τα κορίτσια κουτσομπόλευαν, περνούσαν τις ώρες τους ανέμελα και δουλεύανε στο γνέσιμο, στο πλέξιμο, στο τσικρίκι, στον αργαλειό (αρ.ζμπόϊ), στα μπατάνια, στις ντριστέλλες, στο ποτάμι κλπ.

Πώς κατάντησες να μιλιέσαι πλέον μόνο σε λίγα βλαχοχώρια μόνιμης εγκατάστασης (Μέτσοβο, Λιβάδι, Κουτσούφλιανη, Καλοχώρι Λάρισας κ.ά.) και μόνο από ηλικιωμένους στις πόλεις;

Αλήθεια, πρέπει να θλίβεσαι, γιατί ακόμα και αυτοί που σε έμαθαν ως μητρική γλώσσα σταμάτησαν να σε ομιλούν στα καφενεία και προτιμούν τα ελληνικά. Κατά αραιά διαστήματα, καθώς παίζουν χαρτιά, θέλοντας να κάνουν το παλικαρά ή να φοβίσουν τον αντίπαλο, σε θυμούνται και εκτοξεύουν μερικές κουβέντες σου, όπως, ‘Στιί καρ χιμ ιό’; (=ξέρεις ποιος είμαι εγώ;) ή ‘στι μ΄κου λούπλου’ (=να σε φάει ο λύκος) κ.ά.

Εσύ που προσπαθείς πλέον να επιβιώσεις στην εκπόνηση διδακτορικών διατριβών, & εργασιών, σε διαλέξεις, σε μαθήματα εκμάθησής σου από συλλόγους, σε ποιητικές βραδιές, σε θεατρικές παραστάσεις, σε ιστοσελίδες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), σε εκδηλώσεις παραδοσιακού περιεχομένου, στα MME κλπ.

Πώς κατάντησες να μη σε μιλάνε τα βλαστάρια (απόγονοι) αυτών που σε γνωρίζουν καλά και που χύνουν για σένα δάκρυα, άλλοτε αγνά και πραγματικά, άλλοτε υστερόβουλα, άλλοτε ‘κροκοδείλια’;

Πώς αντέχεις που κάποιοι διαφωνούν αν πρέπει να γράφεσαι με ελληνικά σύμβολα ή λατινικά σύμβολα; Φταις κι εσύ καψερή που έχεις ήχους (κλειστά, ημίφωνα, άηχα, ‘παχιά συριστικά’ κ.ά.) δύσκολους στη προφορά, όπως και τα παραδοσιακά νεοελληνικά ιδιώματα;

Πόσο υπέφερες και έχασες πολλή από τη δύναμή σου, όταν για πολιτικά και εθνικιστικά οφέλη κάποιοι σε θεώρησαν (και σε θεωρούν ακόμα) διάλεκτο της ρουμανικής γλώσσας;

Πώς αισθάνεσαι που μερικοί σε χρησιμοποιούν ως εφαλτήριο για να στηρίξουν μελλοντική μειονότητα και αρκετοί ‘παίζουν’ μαζί σου;

Τι έχεις να πεις για την υποκρισία κάποιων της τρίτης ηλικίας που παίζουν μαζί σου όψιμα, αγκομαχώντας να σε στηρίξουν (με ‘διδασκαλία’), ενώ σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους δεν σε μίλησαν, ούτε ακόμα στα παιδιά τους;

Αλήθεια πώς αισθάνεσαι που έλληνες και ξένοι επιστήμονες έχουν προδικάσει τη τύχη σου, θεωρώντας με το ψύχραιμο και επιστημονικό λόγο τους ότι δεν είσαι πλέον χρηστική, έχεις δισεπίλυτα προβλήματα και βαδίζεις αργά και σταθερά με μαθηματική ακρίβεια προς την εξαφάνισή σου;

Ευτυχώς όμως σε χαρακτήρισαν αυτόνομη, αυτοτελή γλώσσα και ισότιμη με τις άλλες ρωμανικές γλώσσες. Με ‘αυτό το πλευρό’, βέβαια, να κοιμάσαι ήσυχη.

Αξίζεις ωστόσο, να αποτελείς ένα παραδοσιακό αγαθό, όπως εξίσου και όλα τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα και πολιτιστικά αγαθά, που οφείλουν οι βλάχοι/αρμάνοι Έλληνες να διασώσουν.

Τα λέω όλα αυτά για σένα, γιατί όλα πρέπει να λέγονται για εσένα, γιατί όλα οφείλεις να τα ακούς, να μην έχεις ψευδαισθήσεις και να το βάλεις καλά στο μυαλό σου ότι μάλλον έχεις ημερομηνία λήξης σχετικά με την επιβίωσή σου στο στόμα των πρώην και νυν ομιλητών σου και, γιατί η γλωσσική επιστήμη έχει προδικάσει τη τύχη σου, όπως και τη τύχη και άλλων σαν κι εσένα γλωσσών.

Το ενθαρρυντικό είναι ότι οι επιστήμονες θα ασχοληθούνε μαζί σου για την εξαγωγή συμπερασμάτων των δικών τους επιστημών. Δεν φταίω εγώ που είμαι απαισιόδοξος. Σου ζητώ συγνώμη, όμως, έτσι δείχνουν τα πράγματα.

Εγώ σε τιμώ πάντως, προσπαθώντας να μάθω στα παιδιά και τους ενήλικες του πολιτιστικού συλλόγου μου (στη Βέροια και στο Ξηρολίβαδο) τραγούδια με τη γλυκιά σου λαλιά. Προσπαθώ να σε μάθω καλύτερα, γιατί δεν είχα την τύχη να σε γνωρίσω ως μητρική γλώσσα. Άλλωστε, μου αρέσουν οι γλώσσες ως καθηγητής Αγγλικών και θέλω να σου πω ότι δεν σε θεωρώ ξένη γλώσσα όπως τα αγγλικά, ούτε μειονοτική, γιατί αποτελείς μέρος του Ελληνισμού και της παλιάς ελληνορωμαϊκής γλωσσικής συνύπαρξης.

Έλληνες σε μίλησαν λόγω της ρωμαϊκής κυριαρχίας και της ανάγκης επικοινωνίας τους με τους κατακτητές και Έλληνες σιγά σιγά σε παράτησαν και σε παρατούν. Πάντως, τόσους αιώνες οι Έλληνες δεν σε έγραψαν, γιατί προτιμούσαν στο γραπτό τους λόγο την πλούσια, διαχρονική και ευέλικτη ελληνική γλώσσα. Τους τελευταίους τρεις αιώνες κάποιοι προσπάθησαν να σε γράψουν για πολλούς και διαφόρους λόγους…

Θα μπορούσα να γράψω πολλές πικρές αλήθειες για σένα. Σταματώ όμως εδώ, γιατί δεν θέλω να κουράσω τους αναγνώστες, εκφράζοντας ξανά την πεποίθησή μου ότι αποτελείς κομμάτι της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και τον καημό ότι λιγοστεύουν σταδιακά οι γνήσιοι ομιλητές σου!

Μπαρμπαρούσης Δημήτρης , αρχ. Γιάννη Μπαρμπαρούση.  Από το βιβλίο  του Α. Τζίμα, 'Οδύσσεια των Βλάχων του Σελίου

Καραγιάννης Χρήστος (1877-1932), αρχ. Χρήστου Καραγιάννη.  Από το βιβλίο του Α. Τζίμα, 'Κιβωτός των Βλάχων του Σελίου

Οικογένεια Απόστολου Σαμαρά, αρχ. Αντώνη Βασιλείου.  Από το βιβλίο του Α. Τζίμα ,'Οδύσσεια των Βλάχων του Σελίου

Αρχιτσέλιγκας Τόσκας-Σαμαράς Δημήτης (1840-1930). Απο το βιβλίο του Α. Τζίμα, 'Το Σέλι

Φάκας  Πέτρος (1844-1952) και Κατερίνα, Καπάρας Γιώργος και Μαρούσια, αρχ. Α.Π. Καπάρα. Από το βιβλίο του Α. Τζίμα, 'Οδύσσεια των Βλάχων του Σελίου'

Γκιζάρης Γιώτης (1868-1943), αρχ. Στερ. Ι. Γκιζάρη. Απο το βιβλίο του Α. Τζίμα, 'Οδύσσεια των Βλάχων του Σελίου'

Αβδέλα 1906  Φωτό Αφοί Μανάκια