Ελβετικό φράγκο: Η «μόδα» που πλήρωσαν ακριβά εκατοντάδες Βεροιώτες

Στα χρόνια προ-κρίσης, εκατοντάδες Βεροιώτες είχαν εμπλακεί σε μια πολύ δημοφιλή επιλογή, που αργότερα αποδείχθηκε καταστροφική: Να πάρουν δάνειο, συνήθως στεγαστικό, σε ελβετικό φράγκο. Πολλές κυβερνήσεις, κυρίως κρατών της Κεντρικής Ευρώπης, αποφάσισαν στη συνέχεια να
λύσουν το σοβαρό πρόβλημα που προκλήθηκε, αναγκάζοντας τις τράπεζες που είχαν χορηγήσει τα δάνεια να δεχθούν την αποπληρωμή τους σε ευρώ ή σε άλλο εθνικό νόμισμα. Μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αυτή η επιλογή ήταν ελκυστική για πολλούς δανειστές, διότι τα ελβετικά επιτόκια ήταν χαμηλότερα από αυτά της Ευρωζώνης ή άλλων χωρών της Ενωσης.
Ωστόσο, στη συνέχεια το ελβετικό φράγκο άρχισε να ενισχύεται έναντι του ευρώ, με την ισοτιμία να αλλάζει, από 1,6 ελβετικό φράγκο ανά ευρώ το 2009, στο 0,99 ελβετικό φράγκο ανά ευρώ στις 15 Ιανουαρίου του 2015, όταν η ελβετική κεντρική τράπεζα είχε μόλις εγκαταλείψει αναπάντεχα την προσπάθεια να διατηρήσει σταθερή τη συναλλαγματική ισοτιμία του φράγκου έναντι του ευρώ στο 1,2 ώστε να προστατεύσει την ανταγωνιστικότητα των ελβετικών προϊόντων. Το αποτέλεσμα της ανατίμησης του ελβετικού φράγκου έναντι του ευρώ και άλλων νομισμάτων ήταν να αυξηθεί ανάλογα και το ύψος του δανείου που είχαν πάρει οι καταναλωτές, διότι έπρεπε να το αποπληρώσουν στο ελβετικό νόμισμα.

Στην περίπτωση των περίπου 580.000 Πολωνών, η ισοτιμία ζλότι - ελβετικού φράγκου άλλαξε, από τα 2 ζλότι ανά φράγκο το 2008, στα 4 το 2019. Τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο, που έδιναν αφειδώς πριν από την κρίση όλες οι τράπεζες στην Πολωνία, ανέρχονται σε 34 δισ. δολάρια το 2019, σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg. Μεγάλη ήταν η έκθεση σε δάνεια σε ελβετικό φράγκο και σε ευρώ και στην Ουγγαρία, με το ύψος αυτών των δανείων που είχαν δοθεί σε νοικοκυριά να υπολογίζεται σε περίπου 11,7 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία του Reuters, ενώ σύμφωνα με τη Citigroup η έκθεση των ουγγρικών επιχειρήσεων ανερχόταν στα 2 με 4 δισ. ευρώ στα τέλη του 2014. Στην Κροατία, περίπου το 10% των δανείων που είχαν χορηγήσει οι τράπεζες ήταν σε ελβετικό φράγκο, με τους δανειολήπτες να ανέρχονται σε περίπου 120.000, σύμφωνα με στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της χώρας.

Οπλισμένες με αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων, του Δικαστηρίου της Ε.Ε., γνωμοδότηση της ΕΚΤ και με μνημόνιο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ECHR), οι περισσότερες κυβερνήσεις της Κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων αποφάσισαν να επιτρέψουν την αποπληρωμή των δανείων, αντί σε ελβετικό φράγκο, σε ευρώ (Σλοβενία) ή σε άλλο εθνικό νόμισμα. Στις 20 Σεπτεμβρίου του 2017 το ΔΕΕ είχε κρίνει πως οι τράπεζες θα έπρεπε να έχουν σεβαστεί δύο κριτήρια: πρώτον, να έχουν ενημερώσει με σαφήνεια τους δανειολήπτες για τον κίνδυνο αλλαγής της συναλλαγματικής ισοτιμίας, η οποία θα μπορούσε να καταστήσει πολύ δύσκολη την εξυπηρέτηση του δανείου. Δεύτερον, οι τράπεζες θα έπρεπει να έχουν εξηγήσει στον δανειολήπτη τι θα σημαίνει για αυτόν πιθανή αλλαγή της ισοτιμίας, ιδιαίτερα όταν αυτός δεν έχει εισοδήματα στο νόμισμα του δανείου. Σε γνωμοδότηση (το 2018) για την αναδιάρθρωση των δανείων που είχαν χορηγήσει οι σλοβενικές τράπεζες, η ΕΚΤ αναγνωρίζει πως στην περίπτωση μετατροπής δανείων σε ξένο νόμισμα θα πρέπει να υπάρχει «δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων, ώστε να αποφεύγεται μελλοντικά ο ηθικός κίνδυνος».

Τον χορό της αναδιάρθρωσης δανείων σε ελβετικό φράγκο ή σε ευρώ είχε ανοίξει το 2014 η κυβέρνηση του Βίκτορ Ορμπαν, αναγκάζοντας τις τράπεζες να αποδεχθούν την εξυπηρέτησή τους σε φιορίνι και μάλιστα με συναλλαγματική ισοτιμία πολύ ευνοϊκότερη από αυτή της αγοράς. Παρόμοιο δρόμο ακολούθησε και η σλοβενική κυβέρνηση, αλλά και η κροατική, επιτρέποντας την αποπληρωμή σε ευρώ και με διαφορετικό επιτόκιο. Στην Πολωνία αρχικά η κυβέρνηση είχε εμφανιστεί το 2015 σκληρή έναντι των τραπεζών, εξετάζοντας μετατροπή των δανείων με όρους που θα στοίχιζαν στις τράπεζες περίπου 15 δισ. ευρώ, ωστόσο τώρα ενθαρρύνει τους δανειολήπτες να ασκήσουν αγωγή κατά των τραπεζών.

Άρειος Πάγος: Δικαίωση τραπεζών για τα δάνεια σε Ελβετικό Φράγκο

Υπέρ των επιχειρημάτων των τραπεζών αποφάνθηκε με μεγάλη πλειοψηφία η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου σχετικά με το θέμα των δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο. Οι ανώτατοι δικαστές, παρά την αντίθετη εισήγηση, προχώρησαν στην απόρριψη του αιτήματος αναίρεσης δανειολήπτριας σε ελβετικό φράγκο, η οποία ζητούσε να κριθεί ως καταχρηστικός ο όρος που προέβλεπε την αποπληρωμή των δανείων βάσει της τρέχουσας συναλλαγματικής ισοτιμίας με το ευρώ. Σύμφωνα με την 4/2019 απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου που δημοσιεύτηκε σήμερα, ο επίμαχος όρος είναι δηλωτικός και δεν υπόκειται σε έλεγχο καταχρηστικότητας.

Η απόφαση είναι καθοριστική κυρίως γιατί φαίνεται να υιοθετεί την άποψη των τραπεζών και να αφαιρεί το δικαίωμα των δανειοληπτών να ζητήσουν τον επανακαθορισμό των δόσεων τους στην αρχική ισοτιμία ελβετικού φράγκου και ευρώ. Η δικαίωση των τραπεζών και η απόρριψη των επιχειρημάτων των δανειοληπτών περιορίζει – αλλά δεν εξαλείφει– τις ελπίδες τους για ελάφρυνση ως προς τα δάνειά τους.

Η εισήγηση

Η υπόθεση αφορά αίτηση δανειολήπτριας για αναίρεση απόφασης του Εφετείου Θεσσαλονίκης που ήταν σε βάρος της. Έχοντας πάρει το 2007 δάνειο ύψους 243.225 ελβετικών φράγκων (150.000 ευρώ), η δανειολήπτρια βρέθηκε το 2015 μετά τις αλλαγές στην ισοτιμία ευρώ και φράγκου να οφείλει στην τράπεζα 239.041 ευρώ. Η δανειολήπτρια ζήτησε από τον Άρειο Πάγο να κρίνει καταρχάς άκυρο ως καταχρηστικό τον όρο της δανειακής σύμβασης σε ξένο νόμισμα (ελβετικό φράγκο) με ρήτρα αποπληρωμής είτε στο ξένο νόμισμα είτε σε ευρώ, με βάση την ισοτιμία αυτού προς το ξένο νόμισμα κατά τον χρόνο πληρωμής. Επίσης, ζητεί να αναγνωριστεί ως μόνη ισχύουσα ρήτρα μετατροπής σε ευρώ του οφειλομένου στο ξένο νόμισμα ποσού η συναλλαγματική ισοτιμία των δύο νομισμάτων που ίσχυε κατά τον χρόνο εκταμιεύσεως του ποσού που χορηγήθηκε από την τράπεζα.

Στην εισήγησή του, κατά τη συζήτηση της υπόθεσης στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, ο αντεισαγγελέας του Ανωτάτου Δικαστηρίου Ιωάννης Αγγελής ζήτησε να γίνει δεκτή η αίτηση αναίρεσης της δανειολήπτριας με ένα σκεπτικό που αν γίνει δεκτό από την πλειοψηφία των ανωτάτων δικαστών, θα ανοίξει τον δρόμο για δικαίωση χιλιάδων δανειοληπτών σε ελβετικών φράγκο.

Αναπτύσσοντας το σκεπτικό της εισήγησής του προς την Ολομέλεια, ο κ. Αγγελής επικαλέστηκε την πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή, οι τράπεζες πρέπει να παρέχουν στους δανειολήπτες επαρκή ενημέρωση ώστε να μπορούν να παίρνουν ορθές αποφάσεις, ιδίως όταν πρόκειται για δάνεια σε συνάλλαγμα, όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος σοβαρής υποτίμησης του εγχώριου έναντι του ξένου νομίσματος. Επίσης, σύμφωνα με την ίδια απόφαση, η τράπεζα πρέπει να εκθέτει στους δανειολήπτες τις δυνητικές διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και τους κινδύνους που ενέχει η σύναψη δανείου σε ξένο νόμισμα. Και αυτό προκειμένου εκείνοι να έχουν πράγματι την ευκαιρία να λάβουν γνώση όλων των ρητρών της σύμβασης.

Προάγγελος

Η απόφαση της ολομέλειας είναι πιθανόν ενδεικτική για την τύχη της συλλογικής αγωγής που θα συζητηθεί επίσης στην ολομέλεια στις 20 Μαΐου, από την οποία θα κριθεί συνολικά το θέμα της καταχρηστικότητας των όρων των επίμαχων συμβάσεων. Η υπόθεση αφορά περίπου 65.000 - 70.000 δανειολήπτες, που έχουν λάβει δάνεια ονομαστικής αξίας περί τα 7 δισ. ευρώ. Υπενθυμίζεται πως τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο είχαν κυριαρχήσει την περίοδο 2006-2009, όταν η ισοτιμία ευρώ/φράγκου ήταν ανοδική και συγκεκριμένα μεταξύ 1,55-1,65. Να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα πολλά πρωτοδικεία και εφετεία στη χώρα επί αγωγών δανειοληπτών έχουν εκδώσει αποφάσεις αναστολής και αναμένουν τι θα κρίνει η ολομέλεια για να βγάλουν την οριστική απόφαση.