Συγκλονίζει ο διάσημος Βεροιώτης αστροφυσικός: «Η εικόνα των ΑΕΙ μου φέρνει δάκρυα στα μάτια»

Δεν ήταν λίγες οι φορές που το κινητό του χτυπούσε μεσα στη νύχτα με κάποιο μήνυμα προερχόμενο κυριολεκτικά από το... σύμπαν, που τον ενημέρωνε σε πραγματικό χρόνο για τα ευρήματα των οργάνων παρατήρησης. «Υπήρξαν ορισμένα false alarms, αλλά συνολικά η Φύση υπήρξε γενναιόδωρη μαζί μας
ήδη από το 2015», λέει στην εφημερίδα «Καθημερινή» ο διεθνούς φήμης αστροφυσικός, δρ Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης, διευθυντής έρευνας και καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), με αφορμή την παρασημοφόρησή του από την ελληνική πολιτεία με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος. 

Ο Βεροιώτης καθηγητής συμμετείχε στη συνεργασία LIGO και την ομάδα του Ράινερ Γουάις, που τιμήθηκε με το Νομπέλ Φυσικής 2017 για την ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων, όπως αυτά προβλέφθηκαν από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας που είχε διατυπώσει ο Αλμπερτ Αϊνστάιν προ 100 ετών. Στις 14 Σεπτεμβρίου 2015 οι ανιχνευτές LIGO κατέγραψαν το πρώτο βαρυτικό κύμα από ένα διπλό αστρικό σύστημα που αποτελείται από δύο μαύρες τρύπες. Πριν από λίγες εβδομάδες και μόλις έναν χρόνο μετά το βραβείο Νομπέλ η ομάδα LIGO ανακοίνωσε από το Μέριλαντ των ΗΠΑ την καταγραφή ενός συνόλου δέκα τέτοιων μελανών οπών και ενός ζεύγους αστέρων νετρονίων. Η επιστημονική ανακοίνωση συνέπεσε με την παρασημοφόρηση του καθηγητή, που ήρθε ως συνέχεια της παρουσίασης των επιστημονικών του επιτευγμάτων στους ομογενείς των ΗΠΑ το 2017, λίγες μέρες πριν από την απονομή του Νομπέλ, στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του ελληνικού προξενείου. «Το παράσημο αποτελεί αναγνώριση για το έως τώρα επιστημονικό έργο του 52χρονου δρος Κατσαβουνίδη και τη συμμετοχή του σε ένα διεθνές πρόγραμμα τέτοιας εμβέλειας», αναφέρει στην «Κ» ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Βοστώνη κ. Στράτος Ευθυμίου, που είχε εισηγηθεί τη βράβευση.

Τα «αυτιά» μας

«Τα βαρυτικά κύματα είναι για την παρατήρηση του σύμπαντος ό,τι είναι η ακοή για την καθημερινή μας ζωή και έρχονται να συμπληρώσουν τη χρήση τον ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων και την παραδοσιακή αστρονομία, όπως η όραση συμπληρώνει την ακοή μας. Αν τα τηλεσκόπια είναι τα “μάτια” μας στο σύμπαν, τότε οι ανιχνευτές LIGO και τα βαρυτικά κύματα είναι τα “αυτιά” μας στο σύμπαν!», λέει στην «Καθημερινή» ο δρ Κατσαβουνίδης. Αυτό επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά στις 17 Αυγούστου 2017. Οι αλγόριθμοι, με τους οποίους ανιχνεύονται τα βαρυτικά κύματα και ελέγχονται τα τηλεσκόπια, δημιουργήθηκαν από τον δρα Κατσαβουνίδη και τους συνεργάτες του, εδώ και δέκα χρόνια. «Τότε στρέψαμε τα τηλεσκόπια προς τον ουρανό, αλλά δεν είχαμε καμία καταγραφή, καθώς τα όργανα δεν ήταν επαρκώς ευαίσθητα». Η τεχνική τελειοποίηση των ανιχνευτών LIGO, η ρύθμιση των αλγορίθμων σε πραγματικό χρόνο, η χρήση ειδικών καθρεπτών και λέιζερ, όπως και η ανάπτυξη των μεθόδων ανάλυσης δεδομένων συνέβαλαν στο ευτυχές αποτέλεσμα. Μέχρι και το 2015, «το σύμπαν ήταν σαν μια ταινία βωβού κινηματογράφου, που τώρα πλέον διαθέτει ήχο».

Οι τρεις νομπελίστες καθηγητές (Κιπ Θορν, Ράινερ Γουάις και Μπάρι Μπάρις) ένωσαν τις δυνάμεις τους πριν από 45 χρόνια. Στο μεσοδιάστημα συσπειρώθηκαν γύρω τους πάνω από 1.200 ερευνητές από 18 χώρες, ενώ η συνεργασία επεκτάθηκε και στον ανιχνευτή Virgo στην Ευρώπη. Το μήνυμα, επομένως, της βράβευσης είναι διττό. «Επιβεβαίωσε ότι οι μεγάλες ανακαλύψεις απαιτούν υπομονή, επιμονή και χρόνο, ενώ ταυτόχρονα ανέδειξε την αξία της διεθνούς συνεργασίας: αν θέλουμε να προχωρήσουμε στην επιστημονική έρευνα, πρέπει να ξεχάσουμε σύνορα και έθνη». 

Ο ίδιος, γεννημένος και μεγαλωμένος στη Βέροια, ξεκίνησε την καριέρα του από το ΑΠΘ, «ήμουν τυχερός γιατί οι καθηγητές μας καλλιέργησαν την αναλυτική σκέψη». Η σημερινή, ωστόσο, εικόνα των ΑΕΙ «μου φέρνει δάκρυα στα μάτια», σχολιάζει. «Διακρίνω ότι έχει χαθεί ο έλεγχος και ότι επικρατεί απαξίωση σχετικά με το πνευματικό έργο, το οποίο τόσο άκριτα και συχνά καταστρέφεται». Στην εποχή του, «πολλοί επιστήμονες φεύγαμε στο εξωτερικό, επειδή στην Ελλάδα δεν διαθέταμε καλούς παλμογράφους ή επαρκώς εξοπλισμένα εργαστήρια, σήμερα, όμως, η μετανάστευση είναι σχεδόν εξαναγκαστική» λέει, «αυτό δεν εκπορεύεται μόνον από το οικονομικό». Το ένστικτο της καταστροφής υπερισχύει του ζήλου για μάθηση, ενώ τα πανεπιστήμια δεν αποτελούν πόλο έλξης για τους πολίτες. 

«Στο ΜΙΤ θα δείτε κοσμοσυρροή ακόμα και αργά το βράδυ ή το Σαββατοκύριακο, κόσμος έρχεται για διαλέξεις και εκδηλώσεις και φορείς επιλέγουν τον χώρο του πανεπιστημίου ως σημείο συνάντησης και συζήτησης». Ο Βεροιώτης αστροφυσικός έχει ιδία άποψη από το ελληνικό πανεπιστήμιο, καθώς το διάστημα 2010-2012 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Το γνωστικό επίπεδο των ερευνητών ήταν εξαιρετικό, θα μπορούσαν να συναγωνιστούν συναδέλφους τους στην Αμερική». Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα θέλησε να δρομολογήσει ώστε στην ομάδα LIGO να ενταχθούν ελληνικά ερευνητικά κέντρα, κάτι που λόγω της κρίσης δεν επετεύχθη. «Οι επιστήμονες που είχα υπόψη μου εργάζονται πλέον στο εξωτερικό».

Η αιτία του κακού

Πιστεύει ότι οι παθογένειες εκπορεύονται από αλλού. «Ενα μεγάλο μέρος των φοιτητών δεν ήξερε γιατί βρίσκεται στο αμφιθέατρο και μάλλον δεν ήθελε να βρίσκεται εκεί» παρατηρεί, «θεωρώ ότι θα έπρεπε να φοιτά το 1/10 αυτών, ώστε να έχουμε απέναντί μας ανθρώπους που σπουδάζουν αυτό που αγαπούν». Φυσικά, αυτό δεν είναι ευθύνη των ιδίων. «Είναι θύματα συγκεκριμένων πολιτικών και ενός λανθασμένου επαγγελματικού προσανατολισμού», επισημαίνει. «Δεν καταφέρνεις τίποτα, αν όλη μέρα στη δουλειά βαριανασαίνεις κοιτάζοντας το ρολόι σου» συμπληρώνει ο ίδιος, που από μικρός ελκύεται από τα δύσκολα, καθώς τα εύκολα... του προκαλούν ανία.

«Είναι καθοριστική και η στάση των γονιών στην εξέλιξη των παιδιών τους, προκειμένου αυτά μεγαλώνοντας να διάγουν τον βίο που επιθυμούν», καταλήγει ο δρ Κατσαβουνίδης, προτρέποντας «να αφήνουμε τα παιδιά ελεύθερα να ανοίξουν τα φτερά τους».

Πηγή