Στέλλα Δρούγου: Η γυναίκα που ταύτισε τη ζωή της με την Μεγάλη Ανασκαφή της Βεργίνας

«Παιδί της πόλης, στη Βεργίνα απέκτησα επιτέλους “χωριό”, παππούδες και φίλους, μεγάλωνα μαζί με τους νέους του ’70 και του ’80, μαθαίνοντας τα χώματα, τις γλώσσες, τις ιστορίες των παλιών, τις αλλαγές του χρόνου». 
Η καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Στέλλα Δρούγου έχει
ταυτίσει τη ζωή της με τη Βεργίνα, καθώς βρίσκεται εκεί από το 1965 ως πρωτοετής φοιτήτρια. Είναι δηλαδή ζώσα ιστορία της Μεγάλης Ανασκαφής.  
Δασκάλα-αρχαιολόγος με ειδίκευση στην αρχαία κεραμική και αναγνώριση στη διεθνή κοινότητα, είναι συνήθως χαμηλών τόνων και κυρίως αποφεύγει τις ανοιχτές αντιπαραθέσεις. 
Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από τότε (1938) που ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος και οι φοιτητές του ξεκίνησαν να σκάβουν στην περιοχή, η κ. Δρούγου για πρώτη φορά δημοσίως και με σκληρή γλώσσα καταφέρεται εναντίον όσων χρησιμοποιούν «τα κατορθώματα των παλιών» ως «άλλοθι για καμώματα», ενώ για τη σοβούσα εδώ και πολλά χρόνια σύγκρουση της πανεπιστημιακής ανασκαφής με το υπουργείο Πολιτισμού τονίζει ότι «η χρυσή τομή δεν μπορεί να είναι η άσκηση εξουσίας με εργαλείο το αρχαιολογικό εύρημα ή τα δημόσια αξιώματα». 
Κοφτερή η κριτική της και για το ΑΠΘ, καθώς όπως λέει «η πανεπιστημιακή ομάδα σχεδόν έχει μηδενιστεί από την έλλειψη οικονομικών μέσων». 
Υπαινικτική αλλά σαφής είναι, τέλος, για τη χρήση της Βεργίνας στις αναζωπυρώσεις του Μακεδονικού: «Ο αγώνας για την κατανόηση των ευρημάτων είναι μεγάλος και αυτό είναι έργο της επιστήμης και όχι της πολιτικής».
Η ανασκαφή της Βεργίνας μοιάζει να παρακολουθεί τις ιστορικές «επιχωματώσεις». Από το 1938 στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο, ο Μανόλης Ανδρόνικος και ο Γεώργιος Μπακαλάκης στη δεκαετία του ’50, ξανά διακοπή επί χούντας, επανέναρξη με τη μεταπολίτευση με το μεγάλο εύρημα, στιγμή που τη ζήσατε ενεργά. Συμπυκνώνονται όλα αυτά σε λίγες λέξεις; 
Αυτό είναι ακατόρθωτο. Αλλωστε μέσα στα ογδόντα χρόνια υπάρχουν τρεις γενιές και ένας θυελλώδης αιώνας για την Ελλάδα, ακόμη και αν περιοριστούμε στην πανεπιστημιακή ανασκαφή. 
Ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος γράφει στο ημερολόγιο του 1940 τα ονόματα των εργατών και των συμπατριωτών του που έπεσαν εκείνο τον χρόνο στο αλβανικό μέτωπο.

Τον πρώτο καιρό της ανασκαφής της μεγάλης Τούμπας, πριν μάθουμε ποιοι σπουδαίοι αρχαίοι άνθρωποι ήσαν εκεί θαμμένοι, ακούγαμε την ιστορία του μεγάλου τεχνητού λόφου στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου, μαγεμένοι που αγγίζαμε στο χώμα τα κοντινά γεγονότα: στον λόφο είχε οχυρωθεί μια μικρή δύναμη του στρατού ενώ κάτω, γύρω από την Τούμπα, είχαν αναπτυχθεί οι αντάρτες. 
Οι περισσότεροι από τις ίδιες οικογένειες πολεμούσαν ο ένας εναντίον του άλλου και οι μάνες στο χωριό ζύμωναν ψωμί και για τους δυο αντιπάλους. 
Μετά τον εμφύλιο στο σημείο δημιουργήθηκε ένα μικρό δασάκι να παίζουν τα παιδιά, δίπλα στο πρόχειρο γήπεδο για το ποδόσφαιρο. 
Μετά ακολούθησε η συγκίνηση του ευρήματος 1976-1977 και η μεταπολίτευση! 
Στα επόμενα χρόνια και μάλιστα μετά τον θάνατο του Μ. Ανδρόνικου -μια εποχή που αντιπροσώπευε όλη εκείνη την εμπειρία του μεγάλου ευρήματος- άλλαξαν πολλά, όχι μόνο στην ανασκαφή, στα μνημεία ή το πανεπιστήμιο, αλλά και όλοι οι «κώδικες» της ελληνικής κοινωνίας. 
Ο καθημερινός πολιτισμός μεταμορφωνόταν, οι στόχοι άλλαζαν, η Μνήμη έδινε τη μεγάλη μάχη της. Η χώρα μη έχοντας μεγάλη βιομηχανία ονομάτισε μεν τον πολιτισμό της «βαριά» βιομηχανία αλλά με βαριές συνέπειες για τον ίδιο και με μικρά κέρδη. 
Για εμένα, νέα αρχαιολόγο που έζησα και δούλεψα στην ανασκαφή, η εμπειρία αποδείχτηκε από κάθε πλευρά πολύ μεγάλη: ελλείψεις, εμπόδια, αλλά και έκπληξη και ενθουσιασμός, όλα έπρεπε να καταλήξουν σε ένα ήρεμο και λογικό συμπέρασμα. 
Το μεγαλύτερο βάσανο, η έκθεση στο δημόσιο ενδιαφέρον που έσκασε πάνω μας σαν μια νάρκη ή ένα πυροτέχνημα.  
● Ανακαλώντας μνήμες από τις ημέρες που το ξεχωριστό εύρημα ήρθε στο φως τι είναι εντυπωμένο στη μνήμη σας και τι αξίζει να θυμόμαστε όλοι, όχι μόνο οι φοιτητές Αρχαιολογίας, ως μάθημα; 

Τα μνημεία χρειάζονται συνεχή φροντίδα, η επιστήμη απαιτεί αλήθεια και δουλειά. Στο τέλος όσοι ασχολούνται με την ιστορική επιστήμη, πρέπει να πάρουν σοβαρά δυο αμείλικτα στοιχεία, τον χρόνο και τη μνήμη. Αλλωστε με την Ιστορία δεν μπορείς να παίζεις! 
Η διαχείριση του πολιτισμικού αποθέματος χρειάζεται έμπειρους ανθρώπους με γνώση και στόχους, ανθρώπους που καταλαβαίνουν το κέρδος ως κοινό για την κοινωνία αγαθό. 
Τα κατορθώματα των παλιών δεν είναι άλλοθι για τα «καμώματα» των συγχρόνων, δεν φτάνουν για να χτίσεις το μέλλον. 

● Η περίοδος 1976-1992, με τον Μανόλη Ανδρόνικο επικεφαλής στην ανασκαφή, τι μας άφησε παρακαταθήκη; 

Τότε επικράτησαν με τα σπουδαία ευρήματα ενθουσιασμός και συγκίνηση. Τώρα απαιτούνται σύνεση και προσεκτική διαχείριση. Οχι μόνο των μνημείων αλλά και της πλούσιας εμπειρίας εκείνων των γεγονότων.

Το αρχαιολογικό απόθεμα στη Βεργίνα είναι τεράστιο, όμως η νοσταλγία εκείνων των ημερών δεν αρκεί για το έργο στη συνέχειά του και τη συνέχισή του. Η πολιτεία έχει διαθέσει πολλά χρήματα –κατά τη γνώμη μου– μονόπλευρα για την ανάδειξη. 
Η έρευνα που πρέπει να πραγματοποιεί η πανεπιστημιακή ομάδα της έρευνας σχεδόν έχει μηδενιστεί από την έλλειψη οικονομικών μέσων. 
Η όποια έρευνα ή δημοσίευση είναι τις πιο πολλές φορές αποτέλεσμα προσωπικής προσπάθειας και δαπάνης. Πόσο έγκυρα είναι λοιπόν αυτά που λέγονται συχνά στο ευρύ κοινό χωρίς τη γνώση;…

● Αυτό είναι και υπαινιγμός για τη χρησιμοποίηση της Βεργίνας στην έξαψη για το Μακεδονικό, τη δεκαετία του ’90 όσο και σήμερα; 

Οχι! Τα αρχαιολογικά τεκμήρια, μνημεία, ευρήματα πολύτιμα ή λιγότερο πολύτιμα αποτελούν μαζί με τη γλώσσα τις μαρτυρίες του παρελθόντος, των ανθρώπων και των κοινωνιών τους. 
Ο αγώνας για την κατανόησή τους είναι μεγάλος και αυτό είναι έργο της επιστήμης και όχι της πολιτικής. 
Αν όλα αυτά συμβάλλουν στη διαμόρφωση συλλογικής συνείδησης, τότε η ευθύνη των δασκάλων και των πολιτικών είναι μεγάλη. 

● Οι επίγονοι του Ανδρόνικου (Σ. Δρούγου, Χ. Παλιαδέλη, Π. Φάκλαρης) από το 1992 μέχρι σήμερα συνεχίσατε το εκπαιδευτικό έργο σε συνδυασμό με το ερευνητικό. Αν σε εσάς παρέδωσε ο Ανδρόνικος, εσείς σε ποιον θα παραδώσετε; 

Είμαι εναντίον της μοναρχίας και γι’ αυτό δεν συμφωνώ με τους όρους «διάδοχοι», «επίγονοι» κ.λπ. 
Βρίσκομαι στη Βεργίνα και δουλεύω στην ανασκαφή όχι «ελέω» κληρονομικού δικαιώματος, αλλά εξ αιτίας της μακρόχρονης δουλειάς και της γνώσης που απέκτησα στον τόπο και την ανασκαφή. Κανείς δεν χρίστηκε διάδοχος (ποιου;) με διαθήκη.

Ο ανασκαφέας και δάσκαλος Μανόλης Ανδρόνικος εκτίμησε τη δουλειά όλων των συνεργατών, αλλά η υποθήκη και η εντολή του ήταν η προστασία των μνημείων και η συνέχιση της έρευνας, αφού μάλιστα οι προτάσεις του άνοιξαν ευρύτατο πεδίο αναζήτησης. 
Από εκεί και πέρα ο αγώνας είναι δικός μας, των νεότερων. Είναι ακόμη έργο των θεσμών και των νόμων της πολιτείας και της επιστήμης. 
Η ανασκαφή υπήρξε έργο του πανεπιστημίου (και τυπικά, με την άδεια του ΥΠΠΟ) και σοφών δασκάλων. Ελπίζουμε ότι το πανεπιστήμιο θέλει αυτό το έργο του να συνεχιστεί.  
Σήμερα υπάρχουν ικανοί συνεργάτες της ανασκαφής, μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, που έχουν αφιερώσει στην υπόθεση της Βεργίνας ήδη πολλά χρόνια από τη ζωή τους και γνωρίζουν τα αρχαιολογικά ζητήματα πολύ καλά. 
Η σημερινή οικονομική κατάσταση, η δυσλειτουργία των νόμων για το προσωπικό των Πανεπιστημίων την καθιστούν δύσκολη. Επομένως δεν υπάρχει πρόβλημα «διαδόχων» στη Βεργίνα, αλλά στελέχωσης και υποστήριξης της βασικής έρευνας και της καλής εκπαίδευσης των φοιτητών. 
Είναι στη διάκριση του πανεπιστημίου μας να υποστηρίξει τη συνέχιση της ανασκαφής και της εκπαίδευσης στη Βεργίνα.

● Ποιοι στόχοι αρμόζουν σε ένα εύρημα τέτοιου μεγέθους λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα πραγματικότητα περί τον πολιτισμό; Ο οικονομικός παράγοντας πόσο επηρεάζει ή και διαμορφώνει την ανασκαφή που συνεχίζεται, το εκπαιδευτικό έργο αλλά και την αντίληψη των καθηγητών και φοιτητών για το αρχαιολογικό αντικείμενο; 

Ο χώρος και τα ευρήματα της Βεργίνας είναι ένα μεγάλο επιστημονικό και πολιτιστικό σύνολο. Βασική προϋπόθεση όλων των στόχων και επιδιώξεων είναι η έρευνα με αλήθεια και νηφαλιότητα που πρέπει να αποβλέπει στην ιστορική γνώση. Φυσικά κάθε δραστηριότητα πολιτισμού εκφράζει συγχρόνως και την εποχή της. 
Βεβαίως απαιτούνται τα οικονομικά μέσα ώστε τα υλικά και άυλα μνημεία να διασώζονται και να αποδίδονται με αλήθεια σε κάθε άνθρωπο που θέλει να μετέχει ή να χαίρεται όλη αυτή τη γνώση. Δεν πιστεύω ότι πρέπει οι επισκέπτες των μνημείων, των μουσείων κ.λπ. να θεωρούνται «πελάτες».

Η γνώση, η μνήμη, η χαρά των όμορφων πραγμάτων είναι δικαίωμα όλων και υποχρέωση κάθε κοινωνίας να τα προσφέρει. 
Γνωρίζω ότι όλα αυτά σε μια «ελεύθερη» οικονομία και μια ανταγωνιστική κοινωνία είναι δύσκολα και κάθε φορά αναπροσαρμόζονται τα προγράμματά μας με βάση τις οικονομικές παροχές. 
Το υπουργείο Πολιτισμού έχει μεγαλύτερη άνεση «κινήσεων» και δράσεων με βάση τον νόμο ώστε να εξασφαλίζει οικονομικούς πόρους. Εδώ λοιπόν ελλοχεύουν οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι να χαθούν οι καλοί στόχοι, να υπάρχουν πολλά εισιτήρια και κακοί επισκέπτες! 
Ο εκπαιδευτικός ρόλος της ανασκαφικής έρευνας αποτελεί βασικό στοιχείο της πανεπιστημιακής ανασκαφής, δραστηριότητα που θα έπρεπε να ενταθεί στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών για την Αρχαιολογία.  
● Εχει ξεκαθαρίσει η σχέση της πανεπιστημιακής ανασκαφής με τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ; Η αντιπαλότητα και οι προστριβές των προηγούμενων χρόνων έχουν λήξει ή συνεχίζονται; Ποια θα ήταν η χρυσή τομή στο ζήτημα της διαχείρισης που θα απέβαινε σε όφελος τόσο των φοιτητών όσο και των επισκεπτών; 

Η σχέση αυτή εξαρτάται από την υπάρχουσα νομοθεσία, αλλά και από τους ανθρώπους της αρχαιολογικής επιστήμης, την παιδεία και τον πολιτισμό τους. 
Χρυσή τομή είναι η συνεργασία για το καλό των μνημείων και όσων ενδιαφέρονται για αυτά, τη γνώση και την παιδεία, και όχι η άσκηση εξουσίας με εργαλείο το αρχαιολογικό εύρημα ή τα δημόσια αξιώματα. 
Δεν καταλαβαίνω λ.χ. γιατί εδώ και τέσσερα χρόνια ματαιώνεται συστηματικά από το ΥΠΠΟ το πρώτο μέρος της ανασκαφής στη Βεργίνα (μήνας Ιούλιος, με υπεύθυνη εμένα), με πρόφαση την καθυστέρηση της έκδοσης της σχετικής άδειας. 
Δεν καταλαβαίνω γιατί η άδεια ανασκαφής δεν μπορεί να εκδοθεί πριν από τον γνωστό εκ των προτέρων χρόνο έναρξης του έργου! 
Η μεγαλύτερη ζημιά δεν είναι αν γίνει η ανασκαφή ή όχι, αλλά ότι ματαιώνεται προγραμματισμένη άσκηση των φοιτητών, όταν μάλιστα όλο τον χρόνο πραγματοποιούνται σε όλη την Ελλάδα «εκπαιδευτικά» - ψυχαγωγικά ολιγοήμερα προγράμματα αρχαιολογικής ενημέρωσης νηπίων προσχολικής και σχολικής ηλικίας! Ποιος αποφασίζει και ελέγχει όλα αυτά τα παράξενα;

Πηγή: efsyn.gr