ΚΔ´ Παύλεια: «Η διακονία του λόγου στη Βυζαντινή αγιογραφία»

Στο πλαίσιο των ΚΔ΄ Παυλείων, το Σάββατο 16 Ιουνίου το απόγευμα πραγματοποιήθηκε στο Παύλειο Πολιτιστικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, όπως κάθε χρόνο το Ε’ Συνέδριο Βυζαντινών Τεχνών, με θέμα «Η διακονία του λόγου στη Βυζαντινή αγιογραφία». Στην αρχή
χαιρετισμό απηύθυνε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βεροίας κ. Παντελεήμων, ο οποίος στο τέλος απένειμε και τα αναμνηστικά των ΚΔ΄ Παυλείων στους ομιλητές.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Ιωάννης Κουρεμπελές, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα: « Ο λόγος της εικόνας στην εικόνα του λόγου». Ο κ. Κουρεμπελές σημειώνει τον ἐμπρόσωπο χαρακτήρα τῆς σχέσης τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Συνυπολογίζοντας τό γεγονός ὅτι ὁ ἐντοπισμός τῆς δυναμικῆς τοῦ κατ' εἰκόνα Θεοῦ δημιουργηθέντος ἀνθρώπου συμβαίνει στό πεδίο τῆς ἐλευθερίας, τότε τό κατ' εἰκόνα λαμβάνει μία ἀξία ἰδιαίτερη: ἡ νοηματοδότηση τῆς ἐλευθερίας συνδέεται μέ τόν ἔλλογο χαρακτήρα της.

Ὅλες (οἱ πέντε) ἀνθρώπινες αἰσθήσεις ὀφείλουν νά εἶναι ἀνοιχτές στήν ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ Λόγου, κατ' εἰκόνα τοῦ ὁποίου ὄντας ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει ὡς κτίσμα τοῦ Θεοῦ νά ἐλευθερωθεῖ πραγματικά σέ σχέση μέ αὐτόν.

Χρησιμοποιώντας τόν ὅρο ὑπόσταση οἱ εἰκονόφιλοι πατέρες τῆς ἐκκλησίας ἐναντιώθηκαν σέ ἐκείνους πού ἀναισθητοποιοῦσαν τήν διά τῆς ὀράσεως πρόσβαση -διάβαση στή θεϊκότητα καί τήν ἁγιότητα, μέσα δηλαδή ἀπό τήν ἁπτή ὕλη. Δίχως τήν εἰδωλοποίηση τῆς ὕλης, θέλουν οἱ Πατέρες τή σχέση σ' αὐτό πού ἡ εἰκόνα παραπέμπει, δηλ. τήν ἑνότητα μέ τόν ἴδιο τόν Θεό Λόγο.

Ἡ τέχνη ἐδῶ ταπεινοφρονεῖ γιά νά χωρέσει μέσα της ὁ ἀχώρητος, ὄχι ὅμως νά κλειστεῖ σ' αὐτή (καί νά εἰδωλοποιηθεῖ) ὁ ἀπερίγραπτος Λόγος. Δέν εἶναι τυχαῖο πού στήν ὀρθόδοξη πνευματική παράδοση ἡ πατρότητα ἔργων ἁγιογραφικῶν ἤ ὑμνογραφικῶν "χάνεται", γιά νά σωθεῖ τό ἔργο ὡς συναξιακή παράδοση καί ὡς παραπομπή στόν ἴδιο τόν Δημιουργό Θεό Λόγο πού τήν ἐμπνέει.

Δεύτερος ομιλητής ήταν ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμ. Μελέτιος Ζαχαρόπουλος, από την Ιερά Μητρόπολη Σύρου, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα: «Ζωγραφίζοντας την ομορφότερη εικόνα του κόσμου». Ο π. Μελέτιος Ζαχαρόπουλος ανέφερε ότι η Θεολογία περί τής Εικόνας, η διδασκαλία τής Εκκλησίας περί Ευαγγελισμού και Ιεραποστολής, η διδασκαλία περί τού Ανθρώπου δεν είναι διαφορετικά κεφάλαια τής Θεολογίας. Όλα αυτά αποτελούν ένα και μοναδικό κεφάλαιο το οποίο, δεν έχει να κάνει με θεωρίες και ιδεολογήματα, αλλά είναι μια συγκεκριμένη πρόταση ζωής.

Σε τι συνίσταται η αξία μιας Εικόνας, ή τι προσδίδει πραγματική αξία σε μια εικόνα;

Τιμούμε μια εικόνα, όχι επειδή είναι παλαιά ή αγιογραφήθηκε από κάποιον διάσημο αγιογράφο, ή επειδή έχει πάνω της πολύτιμα υλικά, αλλά διότι είναι η απεικόνιση τής Αγιότητας τού Θεού.

Για τον λόγο αυτό τιμούμε και σεβόμαστε μιά εικόνα, ακόμα και αν έχει στίγματα και είναι παραμορφωμένη, αποκρουστική, ή άσχημη. λόγω τού χρόνου, τών καπνών, τής υγρασίας, τών βανδαλισμών, ή κακής τεχνοτροπίας.

Με βάση τα παραπάνω, προσεγγίζουμε το θέμα μιας άλλης Εικόνας, που είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος, ο εαυτός μας και ο άλλος, είναι εικόνα τού Θεού, ανεξάρτητα από το αν είναι πάντα γεμάτος από στίγματα, με αποτέλεσμα να είναι αγνώριστος, αποκρουστικός, αντιπαθητικός, άσχημος, ή απωθητικός.

Επικεντρώνεται στο εξής ένα που είναι και η γενεσιουργός αιτία κάθε άλλου στίγματος και κάθε παθολογίας και παραφροσύνης. Αυτό είναι το ΕΓΩ.

Το δομικό ερώτημα που τίθεται είναι: τι κάνω;

Πιθανές απαντήσεις και στάσεις ευσεβιστικού τύπου: "Το καταπολεμώ", ή "εξασκούμαι στις αρετές", ως πρώτη μου προτεραιότητα, είναι λάθος.

Αυτό που πρέπει αρχικά να αλλάξει μέσα μου είναι ο τρόπος που βλέπω τον αδελφό μου και δεν κρίνω κανέναν.

Το δεύτερο πράγμα που έχω να κάνω είναι να πω στον αδελφό μου, ότι και εγώ, όπως εκείνος, εγκατέλειψα το σπίτι τού Πατέρα μου, πιστεύοντας ότι θα είμαι πιο ευτυχής μακριά Του. Το κόστος αυτής τής αποκοπής από το Πατρικό σπίτι είναι πολύ μεγάλο, και τώρα αναγνωρίζω το λάθος μου.

Αν το βίωμα αυτό δίνει χαρά και φωτίζει την ζωή μου, τότε, προσφέρω την μεγαλύτερη και πολυτιμότερη πράξη αγάπης στον αδελφό μου. Τού λέω δηλαδή ότι κι' εκείνος μπορεί να ενωθεί σ' αυτήν την μεγάλη πορεία αυτής τής οικογένειας ή κοινότητος, (τής Εκκλησίας ) προς τον Πατέρα.

Αυτή λοιπόν η εικόνα, όλων αυτών τών πληγωμένων ανδρών και γυναικών, τών γεμάτων στίγματα και πόνο, δάκρυα μετάνοιας αλλά και ελπίδας, που όχι μόνο δεν κρίνουν και δεν περιγελούν ο ένας τον άλλον για την ασχήμια που τα στίγματα που το ΕΓΩ τούς έχουν χαράξει στην ψυχή και στο σώμα τους, αλλά αντιθέτως είναι συμπονετικοί, τρυφεροί, υποστηρικτικοί και αλληλέγγυοι ο ένας προς τον άλλον, αυτή η εικόνα, λοιπόν, τής μεγαλειώδους αυτής πορείας επιστροφής προς τον Πατέρα ο οποίος περιμένει με μιά ασύλληπτη αγάπη να μάς αγκαλιάσει τα παιδιά Του, είναι η ομορφότερη εικόνα τού κόσμου.

Στο συνέδριο χρέη προέδρου ανέλαβε ο εκπαιδευτικός και υπεύθυνος της Σχολής Αγιογραφίας της Ιεράς Μητροπόλεως κ. Εμμανουήλ Τσιτούρας.

Την εκδήλωση παρουσίασε ο Πρωτ. του Οικουμενικού Θρόνου και Δρ. Θεολογίας π. Στυλιανός Μακρής.