Μέτρο των συζητήσεων και των αποφάσεών μας αποτελεί πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση, γι’ αυτό και η δική μας παρέμβαση θα κινηθεί στη βάση της παράλληλης αναφοράς σε Ευρώπη και Ελλάδα. Από μια τέτοια προσέγγιση, διαπιστώνει κανείς ότι στο χώρο της
Αυτοδιοίκησης Α' και Β΄ Βαθμού, παρουσιάζουμε: Την πιο άδικη και αντιδημοκρατική αντιπροσώπευση, λόγω εκλογικού συστήματος. Τους πιο χαμηλούς οικονομικού πόρους, αυτοτελείς και κεντρικούς. Τις λιγότερες ουσιαστικές αρμοδιότητες, πολλές από τις οποίες μένουν ανενεργές. Ως φυσική συνέπεια, παρουσιάζει τον μεγαλύτερο βαθμό εξάρτησης από την κεντρική εξουσία και υψηλό βαθμό απαξίωσης στην κοινωνία και τους πολίτες. Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης παρατηρείται εδώ και πολλά χρόνια μια ισχυρή αυτοδιοικητική τάση, με συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που σκοπό έχουν την ενίσχυση της αποκέντρωσης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η απλή αναλογική λειτουργεί σε πολλά Ευρωπαϊκά Κράτη χωρίς προβλήματα. Όπως προκύπτει από τη σχετική μελέτη του ΙΤΑ, η εκλογή της τοπικής αυτοδιοίκησης γίνεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες με αναλογικό σύστημα και σε κάποιες άλλες με μικτό. Διαφοροποιείται ο τρόπος εκλογής του Δημάρχου και Περιφερειάρχη, άμεσος ή έμμεσος. Η σημερινή ελληνική πραγματικότητα συνοψίζεται στην παρουσία ενός παντοδύναμου Δημάρχου ή Περιφερειάρχη, που στηρίζεται από μια υπερτροφική και δυσανάλογη πλειοψηφία. Αυτή η παντοδυναμία καθιστά συχνά τον επικεφαλής ανεξέλεγκτο και αλαζόνα. Πως νοείται Δήμαρχος ή Περιφερειάρχης επικεφαλής συνδυασμού, που πήρε την πρώτη Κυριακή το 20% ή και το 30% των ψήφων, να εκλέγεται και να εμφανίζεται με τα 2/3 των μελών του Συμβουλίου και οι άλλες παρατάξεις που αθροιστικά έλαβαν το 70% ή το 80% των ψήφων να αντιπροσωπεύονται με το 1/3 των συμβούλων; Παράλληλοι μονόλογοι γίνονται σε πολλά συμβούλια. Κανένας δεν ακούει κανέναν. Οχυρωμένοι πίσω από αυτή την συντριπτική πλειοψηφία, οι Δήμαρχοι και οι Περιφερειάρχες παίρνουν αποφάσεις προκαθορισμένες, χωρίς ούτε μία φορά να δέχονται προτάσεις και παρατηρήσεις της αντιπολίτευσης.
Συνιστούν εν πολλοίς κινδυνολογία οι απόψεις των υπέρμαχων του πλειοψηφικού συστήματος, για αδυναμία διοίκησης, συναλλαγές, αδύναμους δήμαρχους, κατακερματισμό δυνάμεων κλπ. Φαινόμενα παρόμοια έχουμε και σήμερα. Η ισοδυναμία της ψήφου και η αναλογική αντιπροσώπευση αποτελούν ευρωπαϊκό κεκτημένο. Ένα αναλογικό σύστημα θα επιτρέψει τη συμμετοχή περισσότερων πολιτικών δυνάμεων και απόψεων στη σύνθεση του συμβουλίου και στη λήψη των αποφάσεων. Σε μια κοινωνία με πολίτες αλλοτριωμένους και εγωκεντρικούς, η καθιέρωση της απλής αναλογικής ίσος αποτελέσει τη βάση, να ξαναβρούμε τη συλλογικότητα, τη συναίνεση για τους βασικούς στόχους. Θα απαιτηθεί βέβαια κουλτούρα αναλογικότητας, που θα επιδιώξει συγκλίσεις και συναινέσεις. Η απλή αναλογική μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για μια νέα αρχή, για μια φυγή προς τα εμπρός. Πρέπει να εγκαταλείψουμε μύθους και στρεβλώσεις, που έχουν αφετηρία μια επαγγελματική αντίληψη της πολιτικής, που καθηλώνουν τη χώρα. Απαιτείται μια υπέρβαση του ατομικού για να αλλάξουν όλα. Αρμοδιότητες και οικονομικοί πόροι: Η διαδικασία της αποκέντρωσης που εφαρμόσθηκε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια συνέβαλε και στην αύξηση της μεταφοράς αρμοδιοτήτων, η οποία συνοδεύτηκε αυτόματα και από μια σημαντική αύξηση των πόρων. Στην Ελλάδα, με τον Καλλικράτη, υπήρξε μια πρόθεση αναβάθμισης του ρόλου και του χώρου της Α΄βάθμιας αυτοδιοίκησης και μία πρώτη πράξη θεμελίωσης της περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Πρωτοβουλία που αποδείχθηκε διστακτική και ατελής. Εκχωρήθηκαν κάποιες αρμοδιότητες, πολλές όμως από αυτές έμειναν ανενεργές, είτε γιατί δεν συνοδεύτηκαν από τις κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις, είτε από έλλειψη πόρων.
Από στοιχεία που προέρχονται από την Επιτροπή Περιφερειών της Ε.Ε. και την Ένωση Δήμων και Περιφερειών, οι πόροι της Ελληνικής Αυτοδιοίκησης είναι ιδιαίτερα χαμηλοί. Σύμφωνα με αυτά ο μέσος ευρωπαϊκός όρος συνολικών εσόδων στο επί τοις εκατό του ΑΕΠ είναι 16,5%. Στον σχετικό πίνακα η Ελλάδα βρίσκεται στην προτελευταία θέση με 3%. Πρώτες χώρες η Δανία με 38,8% και η Σουηδία με 28%. Από αυτό το ποσοστό, πάλι, μόνο το 0,2% προέρχεται από φορολογία, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το 6,7%. Η σχέση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το ΑΕΠ είναι ένας διεθνής δείκτης της συγκέντρωσης ή αποκέντρωσης ενός Κράτους. Ένα δεύτερο συμπέρασμα που συνάγεται από αυτά τα στοιχεία, και ειδικά από το χαμηλό ποσοστό φορολόγησης, είναι ότι κύρια πηγή των εσόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα είναι το Κράτος. Αυτό δείχνει και το βαθμό εξάρτησής της από την κεντρική χρηματοδότηση. Συμπερασματικά, αποδεικνύεται ότι αντικειμενικοί λόγοι, και λιγότερο αδυναμίες και ανεπάρκειες των προσώπων, περιορίζουν την δυναμική της τοπικής αυτοδιοίκησης. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να υπάρξουν ριζικές ρυθμίσεις και επανακαθορισμοί. Χρειάζεται ένα νέο μοντέλο οργάνωσης του Ελληνικού Κράτους. Σ΄ αυτό το μοντέλο ο ρόλος της Αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι αναβαθμισμένος...
* Παρέμβαση του Δημήτρη Μούρνου στο Περιφερειακό Αναπτυξιακό Συνέδριο της Κεντρικής Μακεδονίας
